وبلاگ

یك از نام‌های دوره كنونی زندگی بشر، عصر اطلاعات و ارتباطات است. علت این نام‌گذاری در واقع به خاطر توجه بسیار زیاد و فعالیت‌های گسترده‌ای است كه در این دوران در زمینه جمع‌آوری، پردازش و انتقال اطلاعات انجام گرفته و می‌گیرد. در عصر حاضر، مدیران نیاز پیدا كرده‌اند كه اطلاعات مربوط به اموری را كه با آن سر و كار دارند بشناسند، گردآوری و تحلیل كنند، سازمان بدهند و با مراعات سه عامل مهم سرعت، دقت و هزینه، كه در همه فعالیت‌های عصر ما بدون استثناء دیده می‌شود، آن را مبادله كنند (طالقانی، 1382). فقر و ضعف اطلاعات موجب می‌شود كه نظام مدیریت نه تنها تصویر درست و كاملی از آینده نداشته باشد، بلكه حتی نتواند قوت و ضعف و وضع گذشته و موجود سازمان را درست و كامل بشناسد. در نتیجه نه می‌تواند هدف‌گذاری صحیح بكند و نه قادر است فعالیت‌های مناسبی را برای نظام مدیریت طراحی نماید و پیرو این امر از منابع سازمان استفاده بهینه نخواهند شد. از این رو می‌توان یكی از عمده‌ترین دلایل عدم كارایی و عدم موفقیت‌ نظام مدیریت در ایران را تصمیم‌گیری ضعیف یا غلط و بی‌موقع مدیریت به علت وجود اطلاعات كافی و مناسب دانست و این موضوع می‌تواند به دلیل اهمیت كافی قائل نشدن برای اطلاعات مناسب و دقیق، صحیح، قابل اعتماد، به هنگام و كامل باشد. هدفگذاری به طور كلی براساس شناخت صحیح و دقیق وضعیت موجود و تجسم منطقی و معقول از چشم‌اندازهای آینده سازمان می‌تواند محقق شود. بنابراین چنانچه مدیران از این تحول غفلت كرده و طرح بلند مدت خود را مبتنی بر تجهیزات ناسازگار با این فناوری جدید تعریف كنند، دچار مشكلات جبران ناپذیری خواهند شد (بدرقه، 1389).

 

همچنین عدم توجه دقیق و علمی مدیران استان به عوامل مهم برنامه‌‌ریزی چون نیازسنجی، تأمین نیروی متخصص، تقسیم‌كار، زمان‌بندی، تجهیزات موردنیاز و استانداردها، سبب شكست پروژه اطلاعاتی می‌شود. اغلب مدیران سازمانهای دولتی با انبوهی از داده‌ها و یا طوماری از سوابق اطلاعاتی روبرو هستند كه برای آنها در تصمیم‌گیری، برنامه‌‌ریزی، سازما‌ن‌دهی و كنترل و هدایت صحیح و مطلوب‌، تأثیر چندانی ندارد. مجموعه این عوامل وابسته به هم، موجب می‌شوند كه سازمان‌ها همواره از بحران‌ اطلاعاتی بوجود آمده در عذاب باشند و این در حالی است كه خود نیز متوجه این فقدان و مشكل نیستند. نظام مدیریت اطلاعات، سیستم سازمان یافته و ابزار مناسبی است كه اطلاعات صحیح و خلاصه شده را در موقع مناسب به تصمیم‌گیرندگان سازمان ارائه داده و امكان‌ تصمیم‌گیری صحیح و دقیق را برای مدیران سازمان فراهم می‌سازد. هدف نهایی از ایجاد این سیستم گردآوری، پالایش، تجزیه و تحلیل، پردازش، فشرده و تخلیص كردن، ذخیره كردن و سرانجام انتقال تمامی اطلاعاتی گذشته و حال سازمان‌ها و پدیده‌های مرتبط با آنها، در یك بانك اطلاعاتی متمركز با امكان‌ دسترسی سریع برای مدیران آنها است (منبع قبلی).

 

از نظر تاریخی، سیر تحولات سیستم‌های اطلاعاتی و رویكردهای مرتبط با آنها را می‌توان به چند دوره تقسیم كرد. دوره‌ی اول به دوران كلاسیك و یا سنتی كه هنوز كامپیوتر اختراع نشده بود و سیستم‌های اطلاعاتی همگی مبتنی بر كاغذ و تبادل دستی پرونده‌ها بودند، مربوط می‌شود. رویكرد حاكم در این دوره، بوروكراسی اداری بود. دوره‌ی دوم كه با ابداع كامپیوترها در اواخر نیمه‌ی اول قرن بیستم شروع شد، آغاز طراحی و بكارگیری سیستم‌های اطلاعاتی اتوماتیك محسوب می‌شود. با ساخت و رواج كامپیوترهای بزرگ در سازمان‌ها، بسیاری از كارها و محاسبات به صورت خودكار انجام می‌شد، ولی از آنجایی كه این كامپیوترها در دسترس همه نبودند، از این‌رو سیستم‌های اطلاعاتی اغلب با رویكرد متمركز طراحی و ایجاد می‌شدند. دوره‌ی سوم با توسعه و رسوخ گسترده‌ی كامپیوترهای شخصی در سال‌های 1980 در تمامی ابعاد زندگی، سیستم‌های اطلاعاتی گرایش محسوسی به سمت عدم تمركز از نوع اتمیزه پیدا كردند كه نوع خاصی از مدل استقرار و معماری جزیره‌ای و یا به عبارتی تكه تكه شده با اجزای پراكنده محسوب می‌شود. دوره‌ی چهارم با رشد و توسعه‌ی شبكه‌های كامپیوتری و به ویژه اینترنت در دهه‌ی 1990 امكان یكپارچه‌سازی و پیوند میلیون‌ها كامپیوتر و سیستم اطلاعاتی در سراسر جهان فراهم شد (محمودی، 1386).

 

این پژوهش به دنبال آن است كه تعیین نماید مدیران دستگاههای دولتی استان ایلام تا چه اندازه از سیستم اطلاعات مدیریت آگاهی دارند

 و از آن به چه میزان در فرآیند تصمیم گیری استفاده می نمایند؟ و آیا از این نظر بین گروههای مختلف مدیران تفاوت وجود دارد یا خیر ؟ و در نهایت سعی در شناسایی برخی عوامل موثر بر كاربرد MIS می شود.

 

3-1 اهمیت و ضرورت پژوهش

 

می‌توان نقش سیستم‌های مدیریت اطلاعات را به سان كار قلب در بدن انسان دانست. اطلاعات، خون و سیستم اطلاعاتی قلب است. قلب وظیفه رساندن خون تمیز به تمام اجزای بدن انسان را از جمله مغز بر عهده دارد. در زمان ضرورت، قلب سریعتر كار می‌كند، آن را پردازش می‌كند و خون كافی به مقصد می‌رسد و نیازهای كلی و جزئی بدن آدمی را برآورده می‌سازد (رنجی جیفرودی، 1388). MIS نیز دقیقاً این نقش را برای سازمان بازی می‌كند. این سیستم تضمین می‌كند كه داده‌های مناسب از منابع مختلف جمع‌آوری و پردازش شوند و به تمام مقاصدی كه به آن داده‌ها نیاز است ارسال گردند. با توجه به این كه سیستم‌های اطلاعاتی رایج در سازمان‌های كشور‌های توسعه یافته، به طور مناسبی در خدمت مدیران این گونه سازمان‌ها قرار دارند، و از طرفی در عمل ملاحظه می‌شود علیرغم قابلیت‌های مناسبی كه در این ابزارهای خوب به نحو شایسته‌ای از آنها استفاده نمی‌شود، لذا هدف از این پژوهش تعیین میزان بكارگیری سیستم‌های اطلاعاتی مدیریتی در سازمانهای دولتی استان ایلام و شناسایی برخی عوامل موثر بر آن است. متأسفانه در گذشته از این سیستم در عمل كمتر در سازمان‌های دولتی استفاده گردیده و اخیراً نیز كه توجه برخی از سازمان‌ها به بكارگیری از این سیستم‌ها معطوف شده، در عمل با موانعی موجه گردیده‌اند كه آنها را دچار سرخوردگی، سردرگمی و بعضاً مشكلات بیشتری نسبت به گذشته نموده است. علیرغم همه این موارد نیز متأسفانه بررسی و پژوهش جامعی در این مورد به عمل نیامده است. سازمانهای دولتی ایران و به تبع آن استان ایلام از پایین بودن بهره‌وری رنج می‌برند و بسیاری از مسئولین تلاش‌هایی جهت یافتن راه‌كارهای مناسب برای رفع این مشكل داشته‌اند. به نظر می‌رسد بهره‌گیری مناسب از سیستم‌های اطلاعات مدیریتی به منظور بهبود مدیریت مدیران و افزایش بهره‌وری آنان، می‌تواند یكی از این راه‌ كارها باشد. اما به دلیل ویژگی‌های خاصی كه برای این سازمان‌ها حاكم می‌باشد، به ویژه مسائل و مشكلاتی كه از بعد فرهنگی و اجتماعی، در این سازمان‌ها و به خصوص نیروی انسانی شاغل در آنها (اعم از مدیران و كاركنان) وجود دارد، كاربرد این ابزار به سادگی امكان‌پذیر نیست و در عمل نیز مشاهده گردیده كه كمتر سازمان‌ دولتی بوده است كه توانسته باشد از این سیستم‌ها به نحو كارآمدی استفاده نموده باشد. لذا در صورتی كه بتوان با انجام تحقیقاتی، راه‌كارهایی برای استفاده اثربخش از این سیستم‌ها ارائه نمود، قطعاً گام مفیدی در حل معضلات سازمان‌های دولتی برداشته شده است و بدین لحاظ این پژوهش می‌تواند از اهمیت مناسبی برخوردار باشد، به ویژه آن كه تا كنون پژوهش جامعی در كشور، در این خصوص به عمل نیامده است.

خلاصه آن كه اگر یك نمونه مناسب نظری كه موارد زیر را در آن مورد توجه قرار داد ارائه شود، گامی مؤثر در راستای بهبود پژوهشهای نظری و كاربردی مدیریت در ایران برداشته شده است.

 

1- انجام یك پژوهش نظری و كاربردی در سازمانهای دولتی

 

2- اصلاح روش اداره سازمانهای دولتی در ایران واعمال مدیریت موفق و موثر بر آنها، از طریق بكارگیری مناسب سیستم‌های اطلاعات مدیریت .

 

3- بررسی عوامل تأثیرگذار بر طراحی، استقرار و بكارگیری سیستم‌های اطلاعات مدیریتی در سازمان

 

[1] Organization

 

[2] Management Information Systems (MIS)

 

[3] – Atomized Or Fragmented

بانک ها یکی از نهادهای مؤثر در رشد اقتصادی هستند. این بنگاه های اقتصادی با جذب سپرده های مردم و سرمایه گذاری آن در پروژه های اقتصادی موجب اشتغالزایی در جامعه شده و نقش مهمی در تولید ایفا می کنند. بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار با اخذ تصمیمات مدیریتی در جهت ساماندهی حجم پول در جامعه بوده واز طریق سیاست های پولی مناسب در تنظیم بازار پول نقش آفرینی می نمایند. از سوی دیگر نهادهای مزبور به منظور رقابتی نمودن بانک های دولتی اقدام به تأسیس بانک های خصوصی و به ساماندهی مؤسسات اعتباری و مالی پرداخته اند. تا پاسخ گوی نیازهای متنوع جامعه باشند.همچنین بانک ها به منظور مقابله با تهدیدات و استفاده از فرصت ها لازم است از طریق شناسایی ظرفیت های داخل (سهامداران) در جهت افزایش سرمایه بوده و یا از طریق جذب مشتریان در تجهیز منابع مالی خود تلاش نمایند. علی رغم بکارگیری روش های جدید از سوی بانک متأسفانه به دلیل ساختاری از جمله ارائه سود مشابه در بانک های دولتی و خصوصی رقابت آنان با مشکل مواجه شده و در واقع برای سپرده گذاران این ذهنیت را بوجود آورده که تفاوت آشکاری در ارائه تسهیلات از سوی آنان مشاهده نمی شود. و این پدیده می تواند فضای رقابتی آنان را با آسیب های جدی مواجه نماید. بویژه افزایش هزینه های جاری بانک ها خود مزید علت شده که ضرورت تغییر از سوی آنان را دوچندان کرده است. تمهیدات لازم برای برون رفت از این تهدیدات چیست؟ آنان چگونه می توانند با سازو کارهای مدیریتی ضمن کاهش هزینه ها موجبات موفقیت خود را در تجهیز منابع مالی فراهم نمایند؟

از سوی دیگر آخرین داده های ثبت شده در سایت انفورماتیک بانک ملی استان مازندران نشان می دهد که نرخ رشد جذب سپرده های مؤثر بخش خصوصی در سال 1389 نسبت به سال 1388 به میزان 18درصد است. و این در شرایطی است که سایر بانک های دولتی در استان به میزان 14درصد رشد داشته که خود نشان دهنده افزایش جذب سپرده از سوی بانک ملی است.(پیوست 1) این موفقیت ریشه در چه عواملی دارد؟ آیا این عوامل از نوع انسانی است؟ یا عوامل دیگری سبب موفقیت شعب بانک ملی در تجهیز منابع شده است؟

 

اهمیت و ضرورت تحقیق:

 

بانک ها مانند هر بنگاه اقتصادی دیگری به دنبال کسب سود بوده و برای این منظور اولین مسأله مهم آنان چگونگی جذب منابع مالی است.

 از سوی دیگر مطالعات نظری نشان می دهد که بنگاه های اقتصادی برای تأمین مالی از منابع داخلی به اشکال متعدد مانند سود انباشته و فروش دارائی های کم بازده استفاده می کنند در صورت کافی نبودن منابع داخلی از منابع خارجی (بازار پول و سرمایه) از قبیل دریافت وام (استقراض)، اوراق قرضه و انتشار سهام برای تأمین مالی خود استفاده می کنند. این در حالی است که بانک های تجاری عمدتاً برای تأمین منابع مالی خود از سپرده، مشتریان استفاده می کنند این سپرده به اشکال مختلف، مانند قرض الحسنه جاری ، پس انداز، کوتاه مدت ، سپرده سرمایه بلند مدت در بانک ها وجود داشتند که مانند خون در درون شریان های بانک موجب بقای سازمانی این سازمان عظیم می شود.

از این رو با توجه به رویکردهای جدید در ساختار شورای پول و اعتبار که منجر به تأسیس بانک های خصوصی و مؤسسات مالی و اعتباری شده است موجبات فضای رقابتی را در بازار پول و سرمایه ممکن ساخته و اثراتی را بر نظام بانکی دولتی از جمله بانک ملی استان مازندران برای جذب منابع مالی جدید بوجود آورده است. بطوریکه این بانک در مقایسه با سایر نهادهای پولی و مالی استان با جذب انواع سپرده های مردم در قالب سپرده قرض الحسنه جاری، پس انداز ،کوتاه مدت و بلند مدت در سال 1389 جمعاً به میزان 16616615 میلیون در تجهیز منابع اقدام کرده است. که در مقایسه با سایر بانک های دولتی استان از فعالیت نسبتاً خوبی برخوردار بوده است. (پیوست شماره2)

 

بنابراین برای حفظ این موقعیت ضرورت دارد، مدیران شعب بانک های استان همواره به ساز و کارهای جدید در تجهیز منابع اندیشیده تا از دور رقابت خارج نشوند. در غیر این صورت کوتاهی و قصور در تصمیمات اساسی ممکن است بانک ها را با چالش های جدی مواجه نماید. لذا شناخت صحیح از عوامل کلیدی موفقیت شعب بانک در تجهیز منابع مالی حائز اهمیت است.

 

مدل مفهومی تحقیق:

 

مدل مفهومی این تحقیق، حاصل مطالعات کتابخانه ای و با مراجعه به کارشناسان خبره[1] بوده که این مدل با توجه به نظریات چن[2] متشکل از عوامل کلیدی موفقیت[3] که شامل کارآمدی مدیریتی، کارآمدی منابع انسانی، کارآمدی فناوری اطلاعات و ارتباطات، رضایت مشتریان و عوامل محیطی تعیین گردید.

 

1. export

 

1. chen

 

1. CSF

از آنجا كه نیروی انسانی محور كلیه فعالیت های اقتصادی، سیاسی و … است، سرمایه گذاری در این منبع و مدیریت صحیح آن یكی از راهبردهای مهم توسعه همه جانبه محسوب می گردد. چنانچه كشورهای پیشرفته نیز ابتدا در تربیت نیروی فنی و تخصصی خود پیشقدم بوده و سپس به توسعه اقتصادی و صنعتی نایل شده اند. بر این اساس امروزه میزان اطلاعات علمی و مهارتهای فنی منابع انسانی، خود به عنوان یكی از معیارهای توسعه یافتگی هر كشور به حساب می آید (عربی نژاد، 1375)

شایسته سالاری عبارت است از قرار گرفتن افراد مناسب در جایگاه های شغلی مناسب، ارزشیابی مستمر افراد و جابجایی یا تثبیت آنها بر اساس نتایج ارزشمند در یك فرایند مستمر. انتخاب افراد مناسب برای مشاغل مورد نظر و یا برقراری تناسب بین فرد و شغل از دغدغه های همیشگی سازمان به شمار می رود. (رابطی، 1380)

 

فهرست شایستگی ها در هر سازمانی و به تبع آن در هر فرهنگی دارای فصل های مشتركی است و در عین حال متناسب با فرهنگ سازمانی و بومی می تواند رنگ تازه ای به خود بگیرد. باتوجه به آن كه عامل فرهنگ را در سازمان ها نمی توان نادیده انگاشت، در نتیجه برای استقرار نظام شایسته سالاری و تعبیه نظامی برای سنجش و ارزیابی شایستگان لازم است در تدوین فهرست و شاخص های شایستگان به عوامل فرهنگی و بومی توجه شود.

 

سازمان ها به عنوان متولیان توسعه در جامعه و مدیران به عنوان محور اصلی سازمان ها ایفای نقش می كنند. در جامعه كنونی هیچ انسانی وجود ندارد كه در طول حیات خود صدها بار با سازمان ها ارتباط نداشته باشد و عملكرد سازمان ها وابسته به مدیریت صحیح آنهاست. مدیران ناگزیرند برای دستیابی به اهداف سازمان،‌ اصول و مفاهیم مدیریت علمی را به كار بسته و با منطقی صحیح در كاربرد آنها دقت كافی به عمل آورند. (پرهیزگار، 1373)

 

عدم توجه به تخصص، تجربه، كارایی علاقه و توانایی كارشناسان در انتصاب به مسئولیت های سازمانی موجب تضعیف و به مرور مرگ سازمان ها می شود و نقش مدیران در این خصوص بسیار پر رنگ می باشد. (آریانپور، 1376، ص 1561)

 

طبق مطالعات انجام شده انتخاب كارشناسان و كاركنان با معیارهای اختصاصی یعنی وابستگی و دلبستگی به مرام خاصی مانند روابط خانوادگی، توصیه ها، منزلت اجتماعی و طبقاتی، زبان، قومیت، نژاد، فرقه، رابطه و باندبازی و … مانع عملكرد صحیح سازمان و توسعه اقتصادی شده و در مقابل، در نظر گرفتن معیارهای همگانی و شایسته سالارانه مانند تعهد، تخصص، مهارت، توانایی و تجربه در انتخاب مدیران و كاركنان باعث بهبود عملكرد سازمان و توسعه اقتصادی جامعه می شود. (كیندل برگر، 1356)

 

نبود شایسته سالاری در جامعه، اتلاف استعدادهای بالقوه و به تبع آن كاهش كارایی در بخشهای مختلف را به دنبال دارد. شایسته سالاری به حذف افراد ناكارآمد در راستای رضایت مشتریان منجر شده و نبود شایسته سالاری می تواند به حذف و یا فرار شایستگان و نارضایتی مشتریان منجر شود. پایه و اساس شایسته سالاری آن است كه نخبه بودن یا شایستگی[2] را می توان به صورت استاندارد و به وسیله پارامترهایی قابل سنجش و دقیق اندازه گیری نمود (گلكار و ناصحی فر، 1381 ص 7)

 

همچنین یكی از مهمترین عوامل در ایجاد انگیزه و پویایی در كاركنان، استقرار آنها در جایگاه مناسب است. جایگاهی كه می توانند قابلیت ها و توانمندی های خود را به مظنه ظهور برسانند و در عین حال امكان رشد و تعالی خود و سازمان را به وجود آورند و این مهم زمانی علمی خواهد شد كه شایسته سالاری در سازمان ها تحقق یابد. در واقع اگر افراد به طور صحیح در جایگاه های مناسب قرار داده شوند با موفقیت در كار و دریافت پاداش احساس رضامندی خواهند كرد.

 

با توجه به کم رنگ شدن این موضوع در صنعت لاستیك محقق به این فکر افتاد که عوامل موثر در شایسته سالاری را در صنعت لاستیك بررسی کند و با مطالعات کتابخانه ای به این نتیجه رسید که یکی از دلایل کاهش بهره وری و كاهش انگیزش كاركنان کم رنگ شدن شایسته سالاری است. لذا در این تحقیق عوامل موثر در شایسته سالاری در صنعت لاستیك در ابعاد شایسته گزینی، شایسته پروری و شایسته داری بررسی خواهد شد.

3-1 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

 

امروزه سازمان ها نسبت به گذشته درگیر رقابت سخت تری هستند. سختی و تغییر سریع شرایط بازار كار، كمبود افراد با استعداد و توانا‌، موانع موجود در خصوص حفظ بهره وری نیروی كار فعلی، رقابت ها در خصوص آموزش كافی و پرورش دادن كاركنان،‌ افزایش هزینه های سلامتی و غیره سازمان ها را بر آن می دارد تا به شرایط و و ضعیت محیط كار توجه كنند.

 

افزایش نقش تكنولوژی اطلاعات در سازمان ها كه هر روز با خلق روش های جدید، تولید و جمع آوری اطلاعات را از طریق كوچك سازی، ارزان كردن و كاربری ساده تسهیل كرده و ایجاد شبكه های ارتباطی درون سازمانی و برون سازمانی دسترسی به اطلاعات را از هر جا و توسط هر شخص امكان پذیر ساخته است،‌ توجه جدی به توسعه ظرفیت ها و قابلیت های انسانی را ضروری ساخته است.

 

اكنون اكثر سازمان ها با كمبود نیروی انسانی در این زمینه روبرو هستند كه باید در توسعه منابع انسانی سازمان ها مورد توجه خاص قرار گیرد و افزایش شایستگی نیروی انسانی در زمینه تكنولوژی اطلاعات به یك دیدگاه بلند مدت تبدیل شود.

 

امروزه منابع انسانی پرورش یافته عامل اصلی كسب مزیت رقابتی سازمان هاست. این مهم زمانی تحقق می یابد كه بتوان با شیوه علمی و منطقی منابع انسانی را به خوبی مدیریت و توان و فكر آنان را در اختیار اهداف رقابتی سازمان قرار داد. جذب، نگهداری و پرورش منابع انسانی كافی نیست، بلكه باید شایستگی را بر اساس اصول و معیارهای علمی در كاركنان ایجاد و بدان توجه كرد.

 

آنچه امروز برای سازمان ها مهم است نگهداری و پویایی مغز سازمان است. مغز سازمان همان افراد باهوش،‌ لایق و كارآزموده هستند. از این روست كه باید در تلاش باشند تا مغز انسان را پویا نگه دارند و این میسر نمی شود مگر نیروی انسانی مناسبی را بیابند، پرورش دهند و حفظ كنند. این مهم در قالب یك نظام شایسته سالار عملی خواهد شد.

 

همچنین کارکنان سرمایه های با ارزش هر سازمان می باشند، دستیابی به هدف های هر سازمان در گرو مدیریت درست این منابع با ارزش است. نیروی کار اگر با آرامش خاطر و انگیزه قوی اشتغال به کار داشته باشد و به دلایل گوناگون از آینده واهمه نداشته باشد بهره وری او بالاتر خواهد بود.

 

از اینرو پژوهش حاضر از بعد نظری، به دنبال آنست که منجر به ایجاد نظریه ای نو در خصوص جذب نیروهای شایسته گردد. تحقیق حاضر به مدیریت کمک می­کند تا برداشت کارکنان را نسبت به محیط کار خود بهتر بشناسد و آن چه را که به عنوان طرز تلقی خود، از مولفه های شایسته سالاری کارکنان می­داند با عملکرد واقعی کارکنان به مقایسه بنشیند.

 

از بعد عملی(کاربردی)، به دنبال فراهم نمودن زمینه­ های لازم جهت بازنگری ملاک های شایسته سالاری در صنعت لاستیك بوده تا نتایج آن منجر به تغییرات اساسی و اصلاح ساز وکارهای مدیریت در بکارگیری مولفه های شایسته سالاری گردد، بطوریکه در نهایت با ایجاد شایسته سالاری منجر به ارتقای بهره وری نیروی انسانی گردد و از این طریق دستیابی به اهداف تسهیل گردد.

 

1-Michael young

 

1- Merit

…………………………………… 143

 

5-2- فرضیات………………………………….. 144

 

5-3- پاسخ به پرسش ها…………………………. 144

 

5-4- پیشنهادات………………………………. 147

 

 

 

منابع و مآخذ………………………………… 149

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

 

عنوان                                                           صفحه

 

 

 

شکل 1-1- موقعیت سیاره ای حوضه مورد مطالعه………. 11

 

شکل 1-2- موقعیت ریاضی محدوده مورد مطالعه ………. 13

 

شکل 1-3- موقعیت سیاسی و اداری منطقه مورد مطالعه…. 14

 

شکل 1-4- موقعیت هیدرولوژی محدوده ی مطالعاتی…….. 16

 

شکل 1-5- نقشه زمین شناسی منطقه مورد مطالعه …….. 17

 

شکل 2-1- رودخانه مستقیم……………………….. 19

 

شکل 2-2- رودخانه آناستوموسینگ…………………. 20

 

شکل 2-3- رودخانه بریده بریده………………….. 20

 

شکل 2-4- رودخانه مئآندری……………………… 21

 

شکل 2-5- مراحل جداشدن یک مئآندرو تشکیل دریاچه شاخ گاوی      29

 

شکل 2-6- تصویر دو مئآندر که از پیچیدگی کمربند مئآندری تاثیر پذیرفته است…………………………………………. 31

 

شکل 2-7: محل نهشته شدن رسوبات پوینت بار………… 34

 

شکل 2-8: کمره پیچان رود، گذره پیچان رود ، کناره محدب و مقعر مئآندر……………………………………………. 35

 

شکل 2-9: انواع مختلف رودخانه های پیچان رود……… 37

 

شکل 2-10: موقعیت مخازن احداث شده در حوضه آبریز کارون    57

 

شكل 2-11: مقایسه میانگین دبی ماهانه در شرایط طبیعی با شرایط تنظیمی ایستگاه ملاثانی ………………………………. 58

 

شکل 3-1: طرز برازش دوایر مماس بر قوس های محور رودخانه      62

 

شکل 3-2: ترسیم محور نیمساز عرض رودخانه برای نشان دادن نقطه عطف پیچ ……………………………………………. 63

 

شکل 3-3: انواع پیچ های مئآندری ……………….. 64

 

شکل 3-4: تعیین عرض رودخانه، خط چین میزان عرض رودخانه را نشان می دهد……………………………………………. 65

 

شکل 3-5 : تعیین طول وتر و شعاع انحناء هر مئآندر…. 66

 

شکل 3-6 : تعیین زاویه مرکزی ………………….. 66

 

شکل 3-7: تعداد مئآندرهای کارون از گتوند تا شوشتر… 72

 

شکل 3-8: تعداد مئآندرهای کارون از شوشتر تا قره سلطان    72

 

شکل 3-9: تعداد مئآندرهای کارون از قره سلطان تا بند قیر      73

 

عنوان                                                           صفحه

 

 

 

شکل 3-10: تعداد مئآندرهای کارون از بند قیر تا اهواز     74

 

شکل 3-11: تعداد مئآندرهای کارون از اهواز تا اروندرود    75

 

شکل 3-12: تعداد مئآندرهای کارون از اروندرود تا خلیج فارس (بهمنشیر) ……………………………………………. 76

 

شکل 3-13: تعداد مئآندرهای کارون ( شاخه شطیط) …… 78

 

شكل 4-1: برش توپوگرافی از مسیر رودخانه کارون……. 86

 

شكل 4-2: تفکیک نوع مئآندرهای کارون…………….. 87

 

شکل 4-3: مئآندرهای یک تا شش رودخانه کارون………. 88

 

شکل 4-4: مئآندرهای 3، 4 و 5 رودخانه کارون……… 88

 

شکل 4-5: مئآندرهای 5 تا 11 رودخانه کارون……….. 89

 

شکل 4-6: مسیر شریانی رودخانه شطیط……………… 90

 

شکل 4-7: مئآندرهای 1 تا 5 رودخانه شطیط…………. 90

 

شکل 4-8: مئآندرهای 1 تا 3 رودخانه شطیط…………. 91

 

شکل 4-9: مئآندر شماره 4 رودخانه شطیط…………… 91

 

شکل 4-10: مئآندر شماره 5 رودخانه شطیط………….. 92

 

شکل 4-11: مئآندرهای شماره 6 تا 8 رودخانه شطیط…… 92

 

شکل 4-12: مئآندر شماره 6 رودخانه شطیط………….. 93

 

شکل 4-13: مئآندر شماره 7 رودخانه شطیط………….. 93

 

شکل 4-14: مئآندر شماره 8 رودخانه شطیط………….. 94

 

شکل 4-15: مئآندرهای شماره9 تا 14 رودخانه شطیط…… 94

 

شکل 4-16: مئآندر شماره 9 و 10 رودخانه شطیط……… 94

 

شکل 4-17: مئآندر شماره 13 رودخانه شطیط………… 95

 

شکل 4-18: مئآندر شماره 14 رودخانه شطیط…………. 95

 

شکل 4-19: مئآندرهای شماره 15 تا 20 رودخانه شطیط…. 95

 

شکل 4-20: مئآندرهای شماره 15 و 16 رودخانه شطیط….. 96

 

شکل 4-21- مئآندرهای شماره 17 و 18 رودخانه شطیط….. 96

 

شکل 4-22: مئآندرهای شماره 19 و 20 رودخانه شطیط….. 97

 

شکل 4-23: مئآندرهای شماره 12 تا 19، رودخانه گرگر… 99

 

عنوان                                                           صفحه

 

 

 

شکل 4-24: مئآندرهای شماره20 تا 29، رودخانه گرگر…. 99

 

شکل 4-25: مئآندرهای شماره 30 تا 40، رودخانه گرگر… 99

 

شکل 4-26: مئآندرهای شماره 40 تا 46، رودخانه گرگر.. 100

 

شکل 4-27: مئآندرهای شماره 47 تا 55، رودخانه گرگر.. 100

 

شکل 4-28: مئآندرهای شماره 56 تا 68، رودخانه گرگر.. 101

 

شکل 4-29: مئآندرهای شماره 69 و 70 رودخانه کارون بزرگ    102

 

شکل 4-30: مئآندرهای شماره 70 تا 75 رودخانه کارون بزرگ       103

 

شکل 4-31: مئآندرهای شماره 73 و 74 رودخانه کارون بزرگ       103

 

شکل 4-32: مئآندر شماره 75 رودخانه کارون بزرگ…… 104

 

شکل 4-33: مئآندرهای شماره 76 تا 80 رودخانه کارون بزرگ      104

 

شکل 4-34: مئآندر شماره 76 رودخانه کارون بزرگ…… 105

 

شکل 4-35: مئآندر شماره 77 رودخانه کارون بزرگ…… 105

 

شکل 4-36: مئآندر شماره80 رودخانه کارون بزرگ……. 106

 

شکل 4-37 : مئآندر شماره 78 و 79 در شهر اهواز…… 106

 

شکل 4-38: مئآندرهای شماره81 تا 86 رودخانه کارون بزرگ       107

 

شکل 4-39: مئآندر شماره85 رودخانه کارون بزرگ……. 107

 

شکل 4-40 : مئآندرهای شماره 86 تا 91 رودخانه کارون بزرگ      108

 

شکل 4-41: مئآندرهای شماره86 تا 88 رودخانه کارون بزرگ       108

 

شکل 4-42: مئآندر شماره89 رودخانه کارون بزرگ……. 109

 

شکل 4-43: مئآندرهای شماره91 تا 96 رودخانه کارون بزرگ    110

 

شکل 4-44: مئآندرهای شماره91 تا 93 رودخانه کارون بزرگ    111

 

شکل 4-45: مئآندر شماره 95 رودخانه کارون بزرگ…… 111

 

شکل 4-46: مئآندرهای شماره 96 تا 101 رودخانه کارون بزرگ      112

 

شکل 4-47: مئآندرهای شماره 97 تا 99 رودخانه کارون بزرگ       113

 

شکل 4-48: مئآندر شماره 100 رودخانه کارون بزرگ….. 114

 

شکل 4-49: مئآندرهای شماره 102 تا 108 رودخانه کارون بزرگ         114

 

شکل 4-50: مئآندر شماره 102 رودخانه کارون بزرگ….. 115

 

عنوان                                                           صفحه

 

 

 

شکل 4-51: مئآندر شماره 103رودخانه کارون بزرگ…… 115

 

شکل 4-52: مئآندر شماره 104 تا 105 رودخانه کارون بزرگ    116

 

شکل 4-53: مئآندر شماره 107 رودخانه کارون بزرگ….. 117

 

شکل 4-54: مئآندرهای شماره 108 تا 112 رودخانه کارون بزرگ     118

 

شکل 4-55: مئآندرهای شماره 111 تا 112 رودخانه کارون بزرگ     118

 

شکل 4-56: مئآندرهای شماره 112 تا 117 رودخانه کارون بزرگ     119

 

شکل 4-57: مئآندرهای شماره 116 تا 120 رودخانه کارون بزرگ     119

 

شکل 4-58: مئآندرهای شماره 121 تا 129 رودخانه بهمنشیر    120

 

شکل 4-59: مئآندرهای شماره 121 و 122رودخانه بهمنشیر 120

 

شکل 4-60- رودخانه بهمنشیر ……………………. 121

 

شکل 4-61: مئآندر شماره 123 …………………… 121

 

شکل 4-62: مئآندرهای شماره 126 تا 129 و دو مئآندر جدید در تصویر IRS……………………………………………. 122

 

شکل 4-63: نخلستان های حاشیه بهمنشیر……………. 122

 

شكل 4-64: نوع مئآندرهای کارون از گتوند تا شوشتر در نقشه توپوگرافی و مقایسه آن با تصاویر………………………….. 125

 

شكل 4-65: نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر( شطیط) در نقشه و مقایسه آن با تصاویر………………………….. 127

 

شكل 4-66: نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر (گرگر) در نقشه های توپوگرافی و مقایسه آن

 

با تصاویر……………………………………. 129

 

شكل 4-67: نوع مئآندرهای کارون بزرگ از بند قیر تا اهواز در نقشه های توپوگرافی و مقایسه آن با

 

تصاویر………………………………………. 131

 

شکل 4-68: نوع مئآندرهای کارون بزرگ از اهواز تا اروندرود در نقشه­های توپوگرافی و مقایسه آن با

 

تصاویر………………………………………. 133

 

شکل 4-69: نوع مئآندرهای کارون ، شاخه بهمنشیر در نقشه های توپوگرافی و مقایسه آن با تصاویر…………………………… 35

 

شکل 4-70: مئآندرهای شماره 8 تا 12 در عکس های هوایی قدیم وجدید    ……………………………………………. 136

 

شکل 4-71 : مئآندرهای شماره 16 تا 20 در عکس های هوایی قدیم وجدید  ……………………………………………. 136

 

شکل 4-72 : نشان دهنده جابجایی محل اتصال رودخانه دز به شطیط       137

 

شکل 4-73 : مئآندرهای شماره 73 تا 75 در عکس های هوایی قدیم و جدید ……………………………………………. 138

 

شکل 4-74 : مئآندر شماره 73 در عکس های هوایی قدیم و تصویر ماهواره ای جدید………………………………………… 138

 

عنوان                                                           صفحه

 

 

 

شکل 4-75 : موقعیت مئآندرهای کارون که در مقایسه بین نقشه های توپوگرافی با تصاویر ماهواره ای

 

دارای تغییر بوده اند…………………………. 140

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                             صفحه

 

جدول 2-1: كمی كردن میزان توسعه پیچان رودی………. 35

 

جدول 2-2: مشخصات سدهای حوضه آبریز کارون به تفکیک فازهای اجرایی- مطالعاتی…………………………………….. 56

 

جدول 2-3: اثر ساخت سدها بر روی دبی ایستگاه اهواز در جدول زیر نشان داده شده است…………………………………. 59

 

جدول شماره 3-1: تعداد و مشخصات مئآندرهای رودخانه کارون      67

 

جدول 3-2: تعداد و مشخصات مئآندرهای رودخانه کارون (شاخه شطیط)     ……………………………………………. 71

 

جدول 4-1: ماهواره های لندست که بین سالهای 1972 و 1984 میلادی به فضا پرتاب شدند…………………………………… 81

 

جدول 4-2: حساسیت طیفی سنجنده های لندست 4 و 5 …… 82

 

جدول4-3: مشخصات تصاویر ماهواره ای مورد استفاده….. 83

 

جدول 4-4: نوع مئآندرهای کارون از گتوند تا شوشتر.. 124

 

جدول4-5: نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر (شطیط)     126

 

جدول 4-6: نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر(گرگر)     128

 

جدول 4-7: نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر(گرگر)          128

 

جدول4-8: نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر(گرگر)      129

 

جدول4-9: نوع مئآندرهای کارون بزرگ……………… 130

 

جدول4-10: نوع مئآندرهای کارون بزرگ…………….. 132

 

جدول4-11: نوع مئآندرهای کارون بزرگ…………….. 133

 

جدول 4-12: نوع مئآندرهای رودخانه بهمنشیر………. 135

 

جدول 4-13 : شکل رودخانه و متوسط شیب در بخش های مختلف رودخانه کارون……………………………………………. 141

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول       

 

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1- تبیین مسأله پژوهشی و اهمیت آن

 

جلگه خوزستان جلگه ای کم ارتفاع با شیب ملایم است که رودخانه های مهمی چون کارون ، کرخه، دز، زهره و جراحی در آن جریان دارد. این رودخانه ها از تحرک و پویایی بالایی برخوردارند و در گذر زمان بارها لندفرم ها و مسیر آنها در جهت طولی و عرضی تغییر کرده است. رودخانه کارون طویلترین و پرآبترین رودخانه ی ایران به شمار می آید و یکی از رودخانه های مئآندری جلگه ی خوزستان محسوب می شود.

 

الگوهای مجاری رودخانه ای در شیوه های قدیمی به انواع مستقیم، مئآندری و گیسوی تقسیم می شوند، انواع الگوهای مجرای اصلی را می توان در ابتدا به دو الگوی تک مجرایی و چند مجرایی تقسیم نمود ، طبقه بند ی از انواع الگوی مجرا که در میان رسوب شناسان مورد قبول است طبقه بندی مجاری به انواع مستقیم و مئآندری (تک مجرایی با سینوسیته ی متفاوت) و مجاری گیسوی و به هم بافته شده (چند مجرایی با سینوسیته ی متفاوت) است.

 

در یک طبقه بندی رودخانه ها به سه گروه مئآندری، شاخه ای یا شریانی و مستقیم تقسیم می شوند. رودخانه ی کارون نیز بر اساس خصوصیات مورفولوژیکی پس از ورود به جلگه خوزستان در مقاطع مختلف طولی خصوصیات شریانی، مئآندری و مستقیم بروز می دهد. رودخانه ی کارون با ورود به جلگه ی خوزستان در بازه های مختلف، تحت تأثیر متغیرهای مهمی چون دبی، شیب، بار رسوب، عمق، عرض و سرعت قرار گرفته و درجهت طولی و عرضی از گذشته تا به حال تغییرات زیادی را باعث گردیده است. در این میان پیچان رودها به دو نوع تقسیم می شوند: الف) پیچان رودهای آبرفتی یا منظم ، ب) پیچان رودهای دره ای. کارون از نوع مئآندرهای آبرفتی است و پیچ وخم های آن تابع دره ی اصلی نیست.

 

یک مئآندر نیز خود به سه بخش تقسیم می شود که شامل این موارد است : 1) بخش محدب : در این بخش سرعت کاهش یافته و رسوبگذاری افزایش می یابد. 2 ) بخش مقعر: در این قسمت سرعت افزایش و تخریب گسترش می یابد. 3) بخش میانی: این بخش حد فاصل بین قسمت محدب و مقعر است. با انجام این بررسی ها می توان ضمن شناخت دقیق و صحیح تغییرات، رفتار و اصول حاکم بر رودخانه کارون ،نوع تغییرات مئآندری را مشخص نموده و در نهایت جهت بهره برداری از پتانسیل های رودخانه و اعمال مدیریت صحیح بر محیط آن اقدام نمود. در این رساله برآنیم تا فرم وتغییرات مئآندری رودخانه کارون، در محدوده گتوند (ورودی کارون به جلگه­ی خوزستان) تا مصب را با آنالیز تصاویر ماهواره ای چند زمانه Landsat) وIRS) به تحلیل گذاریم.

 

 

 

1-2- اهداف

 

 

• شناسایی نوع مئآندرهای کارون با استفاده از روش برایس، چگونگی و میزان تغییرات آنها.

 

• اهمیت و به کارگیری تصاویر چند زمانه در ردیابی تغییرات مئآندری رودخانه­ی کارون.

 

• تلفیق تکنیک سنجش از دور و GIS در راستای تعیین تغییرات مئآندری رودخانه.

 

 

 

 

• فرضیات

 

 

• تصاویر ماهواره ای چند زمانه و تکنیک سنجش از دور در بارزسازی تغییرات مئآندری رودخانه کارون و تعیین تغییرات نوع مئآندرهای آن از قابلیت بالایی برخوردار می باشد.

 

• اغلب تغییر فرم مئآندرهای کارون طی بازه ی زمانی مورد مطالعه، مربوط به تغییر نوع مئآندرها می شود تا تغییر در الگوی رودخانه.

 

 

 

 

• پرسشها

 

1- آیا تکنیک سنجش از دور و تصاویر ماهواره ای چندزمانه قادر به بارزسازی تغییرات لند فرم های رودخانه ای از جمله مئآندرها هستند؟

 

 

• کدامیک از مراکز سکونتگاهی ممکن است از جابجایی مئآندرهای کارون متضرر گردند؟

 

• رودخانه کارون در ادامه روند تکامل خود در بازه زمانی مورد مطالعه در حال تغییر به کدام نوع از مئآندرها می باشد؟

 

 

 

 

• پیشینه تحقیق

 

– تورنه (1991)، در مقاله ای تحت عنوان فرسایش ساحلی و مهاجرت مئآندر در رودخانه های می سی سی پی و رد در ایالات متحده آمریکا بیان می کند که با مراجعه به مهاجرت پیچ های رودخانه های می سی سی پی و رد در امریکا، اهمیت خصایص ساحل درعقب نشینی ساحل، ژئومتری مجرا و تغییر شکل مئآندر مشخص می شود، ایشان بیان می کنند: شواهد تاریخی نشان می دهد که چگونه ماهیت مواد بر روی ساحل بیرونی هم از نظر سرعت و هم از نظر پراکندگی فرسایش ساحل در یک خمیدگی تأثیر می گذارد ، سرعت و جهت مهاجرت پیچ روی هم رفته تغییرات زیادی بر الگوی تحول کانال اعمال می کند.

 

– گریکو و همکارانش (2007)، بخش میانی رودخانه ساکرامنتو که یک کانال رودخانه مئآندری فعال است را مورد مطالعه قرار داده اند، رسوبات این رودخانه در منطقه ای جدید و مجزا از زمین آبرفتی یک پیشامدگی با شیبی کم ایجاد کرده است، این زمین شکل گرفته اخیرأ

 دستخوش توالی اولیه به وسیله گونه های جنگلی همچون بید و درختانی دیگر شده و زیست بومی مهم را برای نگهداری گونه هایی خاص در کالیفرنیا فراهم کرده است ، نویسنده در مقاله خود به مطالعه« توسعه و تدوین متدهای جدید برای ردیابی الگوهای تاریخی رشد سطح زمین (شکل گیری پیشامدگی) در دشت سیلابی در سیستم رودخانه ای مئآندری» و «تجزیه و تحلیل شکل گیری زمین و پراکندگی خاص رسوبات گراول ، جوامع گیاهی حاشیه رودخانه ای ، ساختار جنگلی در ارتباط با شیب منطقه شکل گرفته» پرداخته است و به این نتیجه می رسد که : 71% از پوشش گیاهی حاشیه رودخانه ای مئآندری در طول 101 سال در منطقه شکل گرفته است، و بیشترین نسبت تاج پوششی پوشیده شده در این زمین ها مربوط به درخت بید (18%) و کاتان وود (43-31 %) به ترتیب با سن 9-1 و 44-10 می باشد.

 

– اولرو (2010)، 346 کیلومتر از رودخانه ابروی میانی بین لانگرو نو و زاییدا را که یک کانال رودخانه مئآندری آزاد است و در یک دشت سیلابی وسیع در جریان است را مورد مطالعه قرار داد و بیان می کند که این رودخانه شاهد تغییرات مهمی در مورفولوژی کانال، رسوبات گراول، پوشش گیاهی حاشیه رودخانه ای و کاربری های سیلابدشت در بیش از 80 سال اخیر بوده است. رشد سینوزیته، مهاجرت و جداشدگی های مئآندری (تغییر شکل رودخانه) تا قبل از 1981 به صورت مکرر انجام می شده است. بعد از آن حفاظت از خاکریز و دیواره های ساحلی موجبات تثبیت کانال را فراهم کرده است.

 

– تامی نیکول به همراه ادوارد هیکین (2010)، ژئومتری پلن فرم و رفتار مهاجرتی رودخانه های مئآندری محصور (دره ای) را در 23 موقعیت در آلبرتا و بریتیش کلمبیا مورد آزمایش قرار دادند، و به این نتیجه رسیدند که تنوعات ارتباطات در میان ژئومتری پلن فرم به طور کلی تناقضی با آنهایی که برای رودخانه های مئآندری آزاد بیان شده است ندارد، تفاوتهای عمده به دلیل منحصر به فرد بودن الگوی رودخانه مئآندری محصور(دره ای) است این استثناء ها در نسبت طول موج L به پهنای کانال W و انحنای خمیدگی (rm/w) است : در مئآندرهای محصور ، این نسبت ها (L/w≈17; rm/w=4.1) بیشتر از رودخانه های مئآندری آزاد است (L/w=8-14;rm/w=2-3). در کل جابجایی رودخانه های مئآندری محصور کات افها (تغییر شکل ناشی از جابجایی مسیر رودخانه) را ایجاد نمی کند و کمربندهای مئآندری به صورت موجی همسان به سمت پایین دست حرکت می کنند و سرعت جابجایی بسیار متفاوت است از 01/ تا m/y 8/5 .

 

– رنگزن (1381)، با استفاده از تصاویر ماهواره ای علت مهاجرت رودخانه های دشت خوزستان را مطالعه کرد وبه این نتیجه رسید: داده های ماهواره ای می توانند کمک مؤثری دربیان مهاجرت رودخانه ها داشته باشند و تحلیل داده ها در زمان های مختلف روند عملکرد رودخانه ها را نشان می دهد.

 

– رنگزن (1381)، با استفاده از تصاویر چند زمانه ی (Landsat) به بررسی تغییرات منطقه ی پایین دست سد کرخه قبل و بعد از ساخت سد می پردازد و بیان می کند که استفاده از داده های ماهواره ای امری اجتناب ناپذیر برای بررسی تغییرات ناشی از ساخت و ساز به دست بشر می باشد.

 

– جواهری، کاشفی پور و قمیشی (1385)، با استفاده از حل عددی معادلات موج هارمونیک – پریودیک تغییر مورفولوژی رودخانه ی مئآندری کارون را در بازه ای به طول 150 کیلومتر مورد بررسی قرار داده و به منظور استخراج ضرایب معادلات در مدل موج از اطلاعات ماهواره ای و عکس هوایی یک دوره 48 ساله (1955 – 2003) و در پریودهای زمانی متفاوت استفاده کرده اند.

 

– پورآصف (1385)، به بررسی سیستم های مختلف طبقه بندی رودخانه بر اساس خصوصیات مورفولوژیکی آنها می پردازد و خصوصیات مورفولوژیکی رودخانه های کارون و دز را با استفاده از سیستم طبقه بندی روسگن (1994)[1] تشریح می نماید براین اساس این دو رودخانه دارای بازه های شریانی ، مئآندری و مستقیم بیان شده اند.

 

– ارشد و همکاران (1386)، به بررسی روند تغییرات مورفولوژیکی رودخانه ها با استفاده از سنجش از دور پرداخته اند، ایشان بیان می کنند که جابجایی و تغییرات ایجاد شده در قوس های رودخانه (بویژه در بازه شطیط) در برخی موارد نگران کننده می باشد.

 

– بهرامی (1387)، با استفاده از تصاویر ماهواره ای روند تغییرات مسیر رودخانه کارون را در بازه های شوشتر تا اهواز را مورد مطالعه قرار داده و بیان می کند که رودخانه کارون دارای تغییرات گوناگونی هم از نظر طولی و هم عرضی می باشد ، و این نوع تغییرات در همه سایتهای ردیابی شده به یک اندازه نمی باشد و الگوی تغییرات مئآندری بیشتر بوده و این تغییرات بیشتر در شاخه شطیط مشاهده می شود.

 

– سیفی (1387)، با پردازش تصاویر ماهواره ای به ردیابی دلتاهای متوالی کارون می پردازد وی در رساله خود به بارزسازی آرایش فضایی دلتاهای دیرینه کارون و رودخانه های مجاور در طی دوره کواترنر پایانی و هولوسن در جلگه خوزستان پرداخته است و با استفاده از فن سنجش از دور و اسناد معتبر تاریخی هفت دلتای عهد گذشته کارون را شناسایی کرده ، وی عامل اصلی تغییرات مسیر رودخانه کارون را به دلیل تأثیرات تکتونیکی و بالا آمدگی گسل اهواز می داند.

 

– خبازی (1387)، به ردیابی آثار تغییر مسیر رودخانه های جلگه خوزستان در کواترنر می پردازد . وی برای رودخانه های کارون و کرخه هر کدام 4 مسیر عمده قدیمی به همراه تعداد زیادی مسیرهای فرعی شناسایی کرده است.

 

 

 

 

• روش تحقیق و مراحل آن: جهت دستیابی به اهداف تحقیق، انجام مراحل زیر در فرایند این پژوهش الزامی است:

 

1-6-1- روش کتابخانه ای : این روش شامل فعالیت های زیر می باشد:

 

 

• گردآوری اطلاعات توصیفی و مکانی و اطلاعات ژئومورفولوژیکی منطقه

 

• تعیین محدوده ی مطالعاتی بر روی نقشه های توپوگرافی 1:50000

 

• تهیه و جمع آوری تصاویر ماهواره ای Landsat و IRSو عکس های هوایی پوشش دهنده ی منطقه ی مطالعاتی از سازمان فضایی

 

• به کارگیری نرم افزارهای سنجش از دور و GIS و سایر تکنیک های ترسیمی برای تهیه ی لایه های ژئومورفیک و نقشه های موضوعی منطقه ی مطالعاتی.

 

1-6-2- روش میدانی: مطالعه میدانی در بخش هایی از رودخانه کارون بویژه از اهواز تا اروند رود و تمامی حاشیه رودخانه ی بهمنشیر و در مصب رودخانه ، محل اتصال به خلیج فارس برای اطمینان ازیافته های بدست آمده از تصاویر و عکس های هوایی انجام گرفت.

 

 

 

1-7- ابزار تجزیه و تحلیل

 

 

• نرم افزار Arc GIS

 

• نرم افزار ERmapper

 

• استفاده از سیستم موقعیت یاب نقطه ای ( GPS)

 

• استفاده از نقشه های توپوگرافی 1:50000 و 1:250000

 

• استفاده از نقشه های زمین شناسی 1:100000

 

• استفاده از نرم افزار فتوشاپ

 

 

 

1-8- پایگاه داده ها و اطلاعات

 

 

• نقشه های توپوگرافی (سال 1334) 1:50000 تهیه شده توسط سازمان جغرافیایی کشور

 

• نقشه های توپوگرافی(سال 1335) 1:250000 تهیه شده توسط سازمان جغرافیایی کشور

 

• نقشه های زمین شناسی 1:100000 تهیه شده توسط شرکت نفت

 

• تصاویر ماهواره ای لندست (MSS) سال 1973، تهیه شده از سازمان فضایی ایران

 

• تصاویر ماهواره ای (IRS) سال 2006، تهیه شده از سازمان فضایی ایران

 

• عکس های هوایی مربوط به سال 1955 تهیه شده از سازمان جغرافیایی ارتش

 

 

 

[1] -Rosgen

 

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است

پژوهشی

 

بیابان زایی کاهش توان اکولوژیکی و بیولوژیک زمین بوده که به صورت طبیعی و مصنوعی رخ می­دهد (اکبری و همکاران، 1390: 398). این پدیده در کشور ایران که دارای پتانسیل بالای بیابان زایی می­باشد از شدت بالایی برخوردار است. لذا مقابله با آن از اهم برنامه­های منطقه­ای و ملی می­باشد. در این زمینه می­توان با ارائه راهکارها و روشهای مدیریتی مناسب از شدت این پدیده کاست و یا از پیشروی آن جلوگیری به عمل آورد. در این راه شناخت فرآیندهای بیابان زایی، عوامل به وجود آورنده و تشدید کننده آن و آگاهی از شدت و ضعف این فرایند، امری مهم و ضروری است که باید مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد (زهتابیان و همکاران، 1387: 163).

 

در این راستا عوامل موثر بر پدیده بیابان­زای را می­توان به دو دسته عوامل طبیعی و انسانی تقسیم نمود. عوامل طبیعی موثر در بیابان زایی ریشه در تاریخ زمین­شناسی یک منطقه داشته و از زمان خلقت، طبیعت را به صورت ذاتی دگرگون کرده است، خشکسالی­های پی در پی نیز این امر را تقویت می­كند. در دهه­های اخیر تحت تاثیر دخالت­های گسترده انسان در طبیعت، شتاب بیابان زایی نه تنها در این اراضی، بلکه در

 سایر بیومها افزایش یافته و جوامع را تحت تاثیر قرار داده است. مدیریت ضعیف زمین و افزایش جمعیت از جمله دیگر عوامل انسانی هستند که موجب بالارفتن سطح میزان آبیاری، برداشت نادرست و یا برداشت بیش از اندازه­ی محصول و افزایش تعداد دام می­شوند. این وقایع زمین و خاک را دگرگون می­کنند، منابع را کاهش می­دهند و امکان بیابان زایی را بالا می­برند (Mainguet, 1991; Zhu and Chen, 1994; Wu, 2002; Luo, 2003; Qi et al., 2012: 37).

 

ژئومورفولوژی یک نقش اساسی در کنترل فرایندهای اکوسیستم بازی می­کند و در عوض اکوسیستم نیز می­تواند تاثیر عمیقی بر روی اشکال و فرایندهای ژئومورفیک داشته باشد (Penschler et al., 2007: 1). یک چالشی که برای مدت طولانی به صورت ایستا در ژئومورفولوژی وجود داشته این است که چگونه می­توان جریان ماده و انرژی و عملکرد آن در سطوح مختلف سازمان­های زمینی را تشریح نمود، و همچنین اینکه چگونه می­توان پویایی لندفرم­های ژئومورفیک که منتج شده از این فرایند هستند را پیش­بینی کرد (Corenblit et al., 2011: 308). صرف نظر از فرایندهای درونی و بیرونی، عوارض ژئومورفیک و پویایی آنها می­تواند جلوه منحصر به فردی از فرایندهای اکولوژیک و حتی تعامل بین عوامل اکولوژیکی و ژئومورفولوژیکی باشد. روند تحول و تکامل بیابان در حقیقت وابستگی بالایی به پسخوراندهای پیچیده­ی بین اجزای بیولوژیک و فیزیکی موجود در آن دارد، که از بین آنها می­توان تعامل بین فرم و فرایندهای ژئومورفیک و پوشش گیاهی را به عنوان یک عامل مهم نام برد. بطوریکه روند تحول بیابان را می­توان با استفاده از تعیین نقش مجزا و مشترک عوامل اکوژئومورفولوژیکی و تعامل بین آنها و مدل­سازی ارتباطات بین آنها به تصویر کشید.