وبلاگ

امروزه بر کسی پوشیده نیست که صنعت خودرو سازی در جهان نقش و جایگاه ویژه­ای دارد. در بسیاری از کشورهای جهان صنعت خودرو سازی جزء صنایع مادر بوده و به عنوان موتور و محرکۀ اصلی تولید و توسعه اقتصادی عمل می­کند. در عین حال صنعت خودرو سازی یکی از رقابتی­ترین صنایع جهان نیز محسوب می­شود که، هر روزه در این صنعت نوآوری در محصول و بهبود کیفیت مشاهده می­شود. برای ماندن در عصر پر رقابت این صنعت باید به بهبود مستمر محصولات و خدمات مرتبط با آن در تمام ابعاد توجه شود، تا با رقبای قدرتمند خارجی بتوان رقابت کرد که یکی از این روش­ها، بهبود بهره­وری در زمینه تولید محصولات و ارائه خدمات می­باشد. .بهبود بهره­وری موضوعی است که از ابتدای تاریخ اقتصادی بشر و در کلیه نظام­های سیاسی و اقتصادی جهان مطرح بوده است. اما تحقیق در مورد چگونگی افزایش بهره­وری بطور سیستماتیک و در چهارچوب مباحث علمی تحلیلی از حدود ۲۳۰ سال پیش به این طرف بطور جدی‌تر مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است. اقتصاد امروزه به سرعت در حال جهانی شدن است. برخی از این نمونه­ها، توسعه فناوری اطلاعات کاهش موانع تعرفه­ای و غیر تعرفه­ای، افزایش تعداد موافقتنامه­ های تجارت آزاد و خصوصی­سازی می‌باشند. این روند باعث افزایش رقابت در تمامی صنایع شده‌ است و در نتیجه، رقابت روی پیشرفت و توسعه بنگاهها اثر مثبتی داشته است. – بی شک کیفیت، قیمت و سرعت سه مزیت عمدۀ رقابتی در عصر جهانی شدن می­باشند، که برای دستیابی به این مزیت­های رقابتی، بنگاههای خودروسازی باید در جهت سرمایه­گذاری، تربیت متخصص و انتقال تکنولوژی در زمینه‌های تحقیق و توسعه حرکت کنند. علاوه بر این، با فرآیند خصوصی­سازی تولیدات نیز افزایش ‌یافته است. در محیط رقابتی شدید، انتخاب جریان تجاری بنگاه، یكی از مهمترین استراتژی­ها برای افزایش رقابت است. این بدین معنی است که جریان تجاری در بنگاه­ها فراتر یا پایین تر از ارزش واقعی آن قرار گرفته و در جایگاه حقیقی و واقعی خود قرار ندارند.

علاوه بر این، جریان تجاری همانند رقابت پذیری و بهره وری بنگاه ها، بر کارایی کل اقتصاد نیز اثر می گذارد. جریانات تجاری دو بخش دارند: تجارت معاملات آزاد و تجارت مشارکتی بلند مدت. تجارت مشارکتی بلندمدت نیز به نوبه خود دارای دو بخش است: تجارت اختصاصی، که در آن شرکت ها شرکای تجاری محدودی دارند و تجارت شبکه ای که تعداد شرکای تجاری شرکت ها زیاد هستند. یک تجارت اختصاصی، تجارت بسته ای است و مزایای پایداری آن، سهولت انتقال اطلاعات و ارتباط سریع بین شرکاست. تجارت شبکه ای در بین تجارت معاملات آزاد و تجارت مشارکت بلندمدت قرار می گیرد، از این رو دارای هر دو عنصر رقابت و مشارکت می باشد.

در سال های اخیر، مطالعات صورت گرفته نشان داده که روابط مشارکت بلندمدت ایران میان تامین کنندگان در دهه های 1370 و 1380 در عملکرد تولیدکنندگان خودرو نقش کلیدی بازی کرده اند. قرارداد بین خریدار و عرضه کننده در روابط مشارکتی بلندمدت براساس اعتماد بنا شده است. یعنی در این نوع رابطه تجاری اگر عرضه کننده با هزینه یا کیفیت کالا مشکل داشته باشد، قبل از تغییر تامین کننده به حل آن کمک می کند. در این رابطه، نسبت ثابت دارایی ها بین تامین کننده و عرضه کننده انباشته شده و به کاهش هزینه و بهود کیفیت در کالاهای نهایی کمک می کند. برخلاف روابط تجاری ایران، در ایالات متحده روابط معاملاتی بیشتر به صورت آزاد بوده است (هلپر، 1990)، یعنی در این نوع رابطه تجاری اگر تولیدکننده در معامله با یک عرضه کننده با مشکلی روبرو شد، بلافاصله آن را با عرضه کننده دیگری تعویض می کند. با این حال در دهه گذشته، سازندگان اتومبیل ایالت متحده بیشتر روابط مشارکتی بلندمدت را به عنوان قراردادهای برتر انتخاب کرده اند که این سبب تمایز آنان از سازندگان خودروی ایرانی شده است. تلاش برای برگزیدن روابط مشارکتی بلندمدت در ایران افزایش یافته است و به موفقیت شرکت های آنان نیز کمک کرده است تا حدودی در ردیف شرکت های پیشرفته خارجی بیایند.

همانطور که محیط اقتصادی مناسبتری برای تجارت شبکه ای به اثبات رسیده است، جریان تجاری در ایران از تجارت اختصاصی به سمت تجارت شبکه ای تغییر یافته است. دلیل این تغییر این است که تحت شرایط دشوار، ظرفیت خلق دانش نسبت به بکارگیری آن؛ اصلی رقابتی است. به طور دقیقتر، دستیابی به فن آوری های مهم و اصلی در بازار قطعات نسبت به بازارهای مونتاژ مهمتر است، بنابراین مزایای تجارت شبکه ای که در آن شرکت ها می توانند نوآوری را از طریق رقابت بدست آورند از شرکتهایی که تجارت اختصاصی دارند، بیشتر است. جایی که در آن رقابت بین بنگاه ها محدود شده است. نفوذ تجارت آنلاین توسط فن آوری اطلاعات پیشرفته، پذیرش تجارت شبکه ای را آسان کرده است. تجارت آنلاین امکان ارتباط سریع با همکاران را ایجاد می کند و به کاهش هزینه و تلاش مدیریتی می انجامد. علاوه بر این، خلق و توسعه دانش جدید از طریق تعال بین بخش های مختلف علم، کلید دستیابی به رقابت بلندمدت و همچنین گسترش تجارت شبکه ای می باشد. با توجه به این پدیده، ما روی ارتباط بین جریانات تجاری و بهره وری از طریق مدل نظری و تحلیل تجری تمرکز می کنیم.

1-1-اهمیت و ضرورت تحقیق

در ایران، جریان اصلی تجارت در صنعت خودرو تا قبل از دهه 1380 اغلب تجارت اختصاصی بوده است. در اوایل دهه 1380 و تحریمات بیشتر، جریان تجارت همراه با تغییر ساختار صنعت خودروسازی از ساختار تجارت اختصاصی به تجارت شبکه ای تغییر یافته است. همزمان با این تغییر ساختار در داخل کشور ایجاد پدیده هایی چون رکود کوتاه مدت در بازار داخلی، گسترش فشار باز شدن بازار و افزایش تولید در خارج از کشور را به همراه داشته است. در اوایل دهه 1380، سایپا به طور پررنگ تر وارد صنعت خودرو شد، که پیش از آن تولیدکنندگان دیگری مانند: ایران خودرو، کرمان خودرو، زامیاد، پارس خودرو و خودروسازی اراک و… وجود داشتند. بعد از مدتی با ورود سایپا همه تولیدکنندگان جهت بدست آوردن رهبری در بازار، رقابت بیشتری را انجام دادند.

تحت این شرایط، تولیدکنندگان برای ایجاد یک موقعیت سودآورتر در بازار، روی تجارت اختصاصی با تامین کنندگان قطعات خود، به شدت پافشاری می کردند. رقابت فشرده در میان تولیدکنندگان، منجر به رقابت قیمتی شد، که به طور مستقیم با کاهش هزینه مرتبط بود و این موجب شد که تولیدکنندگان، تامین کنندگان قطعاتشان را ملزم به کاهش هزینه های خود کنند. با این حال، بسیاری از تامین کنندگان قطعات این کاهش هزینه ها را نتوانستند تحمل کنند و در نتیجه بسیاری از آنان ورشکست شدند. علاوه بر این، تقاضای راکد داخلی و فشار قدرت های خارجی برای باز کردن بازار داخلی، صنعت خودرو داخل را مجبور به تغییر جریان تجاری بین تولیدکنندگان و تامین کنندگان کرد. در نتیجه رقابت شدید، تعدادی از تولیدکنندگان دچار کسری بودجه شدیدی شده و از دور رقابت خارج شدند. در نتیجه، میزان تولید واقعی تولیدکنندگان به زیر 50 درصد رسید.

این وضعیت، رفتار بازاری سازندگان را از رقابت های شدید به همکاری های استراتژیک تغییر داد. تامین کنندگان قطعات نیز استراتژی های خود را در راستای تغییر محیط بازار اصلاح کردند. تجارت اختصاصی، جریان غالب تجارت صنعت خودروی ایران، با این روند شروع به تغییر کرد. علاوه بر این، با رشد سریع صنعت فناوری اطلاعات و افزایش اطمینان اقتصاد جهانی جریانات تجاری از تجارت اختصاصی به تجارت شبکه ای شروع به تغییر نمود.

1-2- هدف تحقیق

با توجه به تعریف بهره‌وری، افزایش بهره‌وری در واقع استفاده كمتر از عوامل تولید جهت سطح ثابتی از تولید می­باشد، كه این با كاهش هزینه تولید همراه است و باعث کاهش قیمت محصول و افزایش رقابت و سرمایه گذاری می­شود. ولی از سوی دیگر، استفاده کمتر از عوامل تولیدی چون تکنولوژی تجارت شبکه­ای، باعث کاهش تولید خواهد شد. با توجه به اهمیت خاصی كه بهره­وری در كاهش هزینه تولید و افزایش توان رقابت محصول داخلی و خارجی دارد (به دلیل اینكه باعث كاهش هزینه و كاهش قیمت محصول می‌شود) و از آنجایی كه یكی از مشكلات صنایع خودروسازی در کشورهای جهان سوم مخصوصاً كشور ایران پایین بودن سطح فروش در مقایسه با کشورهای پیشرفته می­باشد، نیاز به این است كه تأثیر جریانات تجاری روی بهره­وری بررسی شود. چرا که بر اساس مطالعات انجام گرفته در كشورهای توسعه یافته مثل کشورهای آمریکای لاتین و کشورهای اروپایی و حتی کشورهای جنوب شرقی آسیا، افزایش بهره­وری باعث افزایش اشتغال و افزایش میزان فروش آنان شده است. هدف از این تحقیق بررسی تأثیر جریانات تجاری بر میزان بهره­وری بخش صنعت خودرو در کشور طی دورۀ 1386-1376 با استفاده از الگوی با داده­های پانل می­باشد.

[1]- Arm’s length Trade

[2] – Long-term Trade

[3] – Dedicated Trade

[4] – Network Trade

[5] – Helper

1-Informatio of Technology (IT)

و نیز پی بردن به کششهای قیمتی تابع تقاضای حمل با راه آهن و تأثیر آن در انتخاب بهترین شیوه جهت سودآوری بیشتر و یا بکار بردن سیاست تبعیض قیمت و دیگر سیاستها، اهمیت و ضرورت تحقیق بیش از پیش روشن می گردد. راه آهن جمهوری اسلامی ایران، از یک طرف دارای امکانات و تجهیزات وسیعی بوده و از طرف دیگر می تواند نقش اساسی در رشد و توسعه اقتصادی ایران داشته باشد.

4-1- اهداف تحقیق

1-4-1- اهداف اصلی

ارائه ساختار نرخ تعرفه بار و مسافر در راه آهن ایران

2-4-1- اهداف فرعی

1- شناسایی عوامل موثر بر تقاضای بار و مسافر در راه آهن ایران

2- شناسایی عوامل موثر بر تعیین نرخ تعرفه باری و مسافری در راه آهن ایران

5-1- فرضیات تحقیق

فرضیه 1: قیمت نرخ دسترسی(بلیط) بر میزان تقاضای مسافر راه آهن موثر است.

فرضیه 2: قیمت شیوه های دیگر حمل و نقل بر میزان تقاضای مسافر راه آهن موثر است.

فرضیه 3: سرعت حرکت قطار بر میزان تقاضای مسافر راه آهن موثر است.

فرضیه 4: مسافت سفر بر میزان تقاضای مسافر راه آهن موثر است.

فرضیه5: کیفیت خدمات بر میزان تقاضای مسافر راه آهن موثر است.

فرضیه 6 : قیمت شیوه های دیگر حمل و نقل بر میزان تقاضای باردر راه آهن موثر است.

فرضیه 7 : مسافت سفر بر میزان تقاضای بار در راه آهن موثر است.

فرضیه 8 : سرعت متوسط قطار بر میزان تقاضای بار در راه آهن موثر است.

فرضیه 9 : قیمت حمل بار بر میزان تقاضای بار در راه آهن موثر است.

فرضیه 10 : میزان تخفیف با توجه به افزایش بار بر میزان تقاضای بار در راه آهن موثر است.

فرضیه 11 : آگاهی صاحبان کالا از قوانین و شیوه حمل بر میزان تقاضای بار در راه آهن موثر است.

فرضیه 12 : نوع قطارهای مسافری در تعیین نرخ تعرفه مسافری در راه آهن موثر است.

فرضیه 13 : زمان تقاضا در تعیین نرخ تعرفه مسافری در راه آهن موثر است.

فرضیه 14 : نوع مسیر (شیب و فراز) در تعیین نرخ تعرفه مسافری در راه آهن موثر است.

فرضیه 15 : ارائه خدمات و سرویس های جانبی در تعیین نرخ تعرفه مسافری در راه آهن موثر است.

فرضیه 16 : نوع محموله در تعیین نرخ تعرفه باری در راه آهن موثر است.

فرضیه 17 : نوع واگن های باری در تعیین نرخ تعرفه باری در راه آهن موثر است.

فرضیه 18 : زمان تقاضای سفر در تعیین نرخ تعرفه باری در راه آهن موثر است.

فرضیه 19 : حمل کالاهای خطرناک در افزایش میزان نرخ تعرفه باری در راه آهن موثر است.

فرضیه 20 : حمل کالاهای ترافیکی در افزایش میزان نرخ تعرفه باری در راه آهن موثر است.

فرضیه 21 : نوع مسیر(شیب و فراز) بر میزان نرخ تعرفه باری در راه آهن موثر است.

فرضیه 22 : میزان تخفیف بر میزان نرخ تعرفه باری در راه آهن موثر است.

6-1- روش گردآوری اطلاعات

روش گردآوری اطلاعات در این پروژه، مطالعات نظری برای پایه گذاری مدل، از نوع کتابخانه ای ، پرسش و استفاده از نظر خبرگان و استفاده از کتب، مقالات، طرحهای انجام شده مرتبط و سایر منابع موجود در زمینه مورد بحث است.

مسائل اقتصادی نقش مهمی در زندگی مردم و رفاه حال شهروندان دارد و درمیان همه عقلای عالم، برنامه ریزی اقتصادی برای پیشرفت وتوسعه زندگی لازم و ضروریست،ادیان الهی نیز به قوانین اقتصادی توجه ویژه ای نموده اند، اقتصاد در اسلام تا این اندازه ارزش و اهمیت دارد که آن را قوام جامعه و ستون اصلی آن دانسته است. بخاطر این که جامعه برای تحقق آسایش و رفاه، نیازمند اموالی است که به درستی به کارگرفته شود تا اهداف مادی ودنیوی بشرتأمین شده و رشد و شکوفایی اقتصادی زمینه و بستر مناسبی را برای فعالیت های دیگر تربیتی بشر فراهم آورد.

قرآن کریم درآیه 61 سوره هود یکی از فلسفه ها و اهداف آفرینش بشر و استقرار او در زمین را آبادانی و استعمار زمین دانسته که خود یک عمل و رفتار اقتصادی است. اما متأسفانه امروز به دلائل مختلف از جمله استعمار وسلطه جهانی و… مردم جهان بویژه مسلمانان وخصوصاً مردم ایران با مشکلات اقتصادی وسختی در معیشت مواجه شده اند و تنها راه برون رفت از این مشکلات، اقتصاد مقاومتی و جایگزینی اقتصاد دینی مقابل اقتصاد غربی در جامعه است. اقتصاد دینی، نیازمند مولفه هایی در زمینه تولید، ثروت و کالا خدمات و مصرف است که باید در چارچوب دین و منطبق با معارف اسلامی به خوبی در جامعه گسترش یابد.

اما نکته قابل توجه آن که: چه عواملی قوام بخش اقتصاد مقاومتی است؟ و راه های مقابله با فشارهای مترتب اقتصادی چیست؟

مقام معظّم رهبری مدظله العالی در چند سال اخیر بحث اقتصاد مقاومتی را مطرح و از آن به عنوان روشی مهم در تغییر مسیر حرکت اقتصادی یاد کرده اند. روشی که در برابر هجمه های دشمنان مانند سدی محکم می تواند کارآمد باشد. وتوطئه ی اعمال تحریم های یک جانبه و غیر قانونیِ نظام سلطه برای وارد کردن فشار به جامعه را ملغی کند. از این رو در این پایان نامه به دنبال تبیین وبررسی آثار و موانع اقتصاد مقاومتی از دیدگاه قرآن وسنّت هستیم.

2-1- سوالات تحقیق

الف) سوالات اصلی

جایگاه اقتصاد مقاومتی از دیدگاه قرآن و سنت چیست؟

ب) سوالات فرعی

1- راهکارهای اجرایی اقتصاد مقاومتی از دیدگاه قرآن وسنت کدامند؟

2- در قرآن و روایات برای اقتصاد مقاومتی چه آثاری بیان شده است؟

3- موانع اقتصاد مقاومتی ازدیدگاه قرآن و سنت کدامند؟

3-1- فرضیه های تحقیق

1- این طور به نظر می رسد که مدیریت مصرف درخانواده، کیفیّت محصولات، حمایت از تولیدکنندگان و مبارزه با فساد در اجرایی شدن اقتصاد مقاومتی نقش دارد.

2- احتمالاً استقلال اقتصادی، بی نیازی از بیگانگان، توسعه و رشد اقتصادی، عزّتمندی و سلامت اقتصادی از آثار اقتصاد مقاومتی باشد.

3- ممکن است که رفاه زدگی، اسراف و تبذیر، فساد اقتصادی وکم کاری از جمله موانع اقتصاد مقاومتی باشد.

4-1- پیشینه تحقیق

اقتصاد مقاومتی اصطلاحی است که اولین بار مقام معظم رهبری مدظله العالی در16 شهریور ماه سال1389در دیدار با جمعی از کارآفرینان سراسر کشور وارد ادبیات سیاسی و اقتصادی کشور نمود. با توجه به این که اکثر مطالبی که در بحث اقتصاد مقاومتی مطرح شده به صورت سخنرانی بوده و کمتر مقاله ای تحت این عنوان نگاشته شده است لذا تنها یک مقاله با عنوان اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری مدظله العالی توسط سید حسین میر معزی نگاشته شده که نگاهی اجمالی به سخنان مقام معظم رهبری مدظله العالی پیرامون این موضوع دارد. و همچنین یک ماه گذشته کتابی با عنوان اقتصاد مقاومتی، زمینه ها -راهکارها توسط عباسعلی اختری نگاشته شده است که مباحث بیان شده در آن با مطالب این پروژه متفاوت است. باتوجه به تازگی موضوع مورد بحث وعلیرغم جست و جوهای مکرر و فراوان در کتابخانه، مجلات و سایت ها به نظر می رسد در این زمینه تحقیق جامعی صورت نگرفته است.

برخی کتاب های مورد استفاده در این پروژه عبارت اند از:

1- اخلاق اقتصادی از دیدگاه قرآن و حدیث از جواد ایروانی.

2- کلّیات علم اقتصاد از باقر قدیری اصلی.

3- نظری به نظام اقتصادی اسلام از مرتضی مطهری.

4- اقتصاد نو از سید محمد باقر صدر.

5- الگوی مصرف از دیدگاه قرآن و سنت از محمدی ری شهری.

6- و………….

همچنین نگارنده از مقالات، نرم افزارهای معتبر نیز استفاده نموده است.

5-1- روش تحقیق

از آنجا كه این موضوع، بیشتر بر جنبه كیفی و دینی اقتصاد مقاومتی تكیه دارد، بدین جهت، در روند اقتصاد مقاومتی از مطالعه اسناد و مدارك با روش تحلیلی ـ توصیفی در فضای كتابخانه استفاده شده است. نویسنده، اطلاعات مورد نیاز را از منابع مربوط به اقتصاد، به ‌ویژه تفاسیر قرآن كریم و روایات معصومان: و نیز سخنان امام راحل; و مقام معظّم رهبری مدظله العالی، که برگرفته ازمضامین آیات و روایات است، جمع‌آوری نموده که به تجزیه وتحلیل و استنتاج مطالب پرداخته است.

6-1- موانع و مشکلات تحقیق

با توجه به موضوع، این پروژه تحقیقاتی، خالی از موانع و مشکلات نبوده است. از جمله مشکلات این بود که: 1- از آنجایی که این اصطلاح اولین بار توسط مقام معظم رهبری مدظله العالی در چند سال اخیر مطرح گردید لذا نو بودن آن مشکلاتی مانند کمبود منابع بوجود آورد.2-«گستردگی مباحث» که باعث می شد پروژه به آرامی پیش رود. 3- همچنین از دیگر مشکلات «یافتن مثال های قرآنی»که یافتن آنها در قرآن و کتب تفسیری نیازمند صرف وقت زیادی بود.4- به علت میان رشته ای بودن موضوع، کتاب های اقتصادی از جمله منابع دست اول در کتابخانه دانشکده و همچنین کتابخانه عمومی شهر خیلی کم بود.

تحلیل و بررسی ماندگاری تورم جهت تصمیم سازی و سیاست­گذاری مناسب بسیار درخور اهمیت است. تورم یکی از معضل­های مهم اقتصادی ایران در سه دهه گذشته می­باشد. ارزیابی آمار نرخ تورم بر مبنای شاخص کالاها و خدمات مصرفی طی 34 سال گذشته نشان می­دهد در بیشتر سال­ها کشور با تورم دو رقمی مواجه بوده است. متوسط نرخ تورم دردهه شصت برابر با 18 درصد، در دهه هفتاد برابر با 24 درصد و در دهه هشتاد برابر با 9/16 درصد اعلام شده است[1]؛ که این ارقام حاکی از تورم بالا در حیات اقتصادی ایران در 3 دهه گذشته می­باشد. امروزه پویایی تورم و رفتار این متغیر در بسیاری از مطالعات اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است و در این حوزه مطالعه ماندگاری تورم از اهمیت ویژه­ای برخوردار می­باشد. تعریف­های گوناگونی جهت توصیف شرایط ماندگاری تورم ارائه شده است. در تعریفی بیان می­شود که ماندگاری تورم عبارت است از گرایش تورم به دور ماندن از سطح متوسط آن در یک بازه زمانی بلندمدت، زمانی که این وضعیت یک نوع اخلال در شرایط اقتصادی تلقی گردد. یا طبق تعریف دیگر، تمایل تدریجی و آهسته تورم به همگرایی به سمت مقدار بلندمدت را ماندگاری تورم می­گویند(درگاهی و شربت اوغلی، 1389).

از این رو بانک­های مرکزی به اندازه­گیری و تحلیل ماندگاری تورم می­پردازند تا با استفاده از نتایج این تجزیه و تحلیل­ها، پیش­بینی دقیق و مناسبی از تورم ارائه دهند؛ و با دقت بیشتری تورم را ارزیابی نموده و در برابر شوک­های اقتصادی، به شکل مناسبی این متغیر را کنترل و مهار نمایند.

ماندگاری تورم می­تواند از شرایط مختلف اقتصادی ناشی شود؛ اقتصاددانان در مورد امکان بروز این وضعیت و هزینه­های هنگفت کاهش آن اتفاق نظر دارند، اما در رابطه با عوامل ایجادکننده این وضعیت توافق چندانی وجود ندارد. به­طورکلی عوامل مختلفی منجر به ماندگاری تورم می­شود که آن­ها را می­توان در سه گروه زیر دسته­بندی کرد:

– ماندگاری به علل و عوامل برون­زا: ماندگاری تورم که از نوسانات سایر عوامل برون­زا در تعیین تورم ناشی می­شود. مانند هزینه نهایی، شکاف تولید، چسبندگی قیمت­ها و دستمزدها به علت قراردادهای رسمی.

– ماندگاری تورم به علل و عوامل درون­زا: ماندگاری تورم به دلیل مکانیسم قیمت­گذاری که بر مبنای یک سیستم گذشته­نگر صورت می­گیرد.

– ماندگاری ناشی از انتظارات: ماندگاری به سبب انتظارات تورمی(درگاهی و شربت اوغلی، 1389).

   در این راستا مطالعات زیادی به بررسی ماندگاری تورم از جوانب مختلف پرداخته­اند. برخی مطالعات، اثر سیاست­های پولی را بر وضعیت ماندگاری تورم مورد بررسی قرار داده­اند، و برخی با فرض درون­زا بودن این وضعیت، به اثر سیاست­های پولی بر کاهش ماندگاری تورم می­پردازند. از طرف دیگر در یک اقتصاد باز می­توان اثر منابع خارجی بر ماندگاری تورم را مورد تحلیل و بررسی قرار داد. در این راستا

 مطالعات زیادی به بررسی تأثیر رژیم­های نرخ ارز بر تورم و رفتار آن در طول زمان پرداخته­اند. به عنوان مثال آلگوسکوفیس (1992) این بحث را مطرح نموده که در رژیم نرخ ارز شناور، احتمال ماندگاری و تداوم تورم بیشتر است، و شواهد تجربی در آمریکا، انگلستان و بیست و یک کشور عضو سازمان توسعه همکاری­های اقتصادی[2] به دست آورده که این مطلب را تصدیق می­نماید. آبسفلد (1995) نیز این نتایج را جز برای آمریکا (به­خاطر شرایط ویژه آن در سیستم برتون ودز) تصدیق می­کند (بلینی و فیلدینگ[3]،1999).

از آنجا که نرخ ارز عاملی است که اقتصاد داخلی را با جهان خارج متصل می­کند، هر کشوری در جستجوی تعیین نرخ ارز تعادلی یا هدایت نرخ ارز به سطح مطلوب آن، طبق اهداف پیش­بینی شده می­باشد. در این رابطه یک دیدگاه مشهور اقتصاد بین­الملل بیان می­کند انحراف نرخ ارز از مقدار تعادلی آن هزینه­هایی برای اقتصاد داخلی ایجاد می­کند (جانلیس و کوکوریتاکیس، 2013).

انحراف­های نرخ ارز موجب ایجاد نوسان در سطح قیمت­ها شده و هر چه نوسانات نرخ ارز بیشتر باشد به دنبال آن نوسان­های سطح قیمت­ها بیشتر می­گردد و نوسان­ سطح قیمت­ها به نوبه خود هزینه­هایی دارد؛ مانند آنکه ارزش اسمی پول ملی کاهش یافته و افراد به دنبال دارایی­هایی خواهند بود که ارزش واقعی آن­ها باثبات­تر باشد (دی[4] 1983).

ادواردز (1988) بیان می­کند تنظیم نامناسب نرخ ارز می­تواند منجر به کاهش کارایی، تخصیص نامناسب منابع اقتصادی، از دست­دادن ذخایر بین­المللی، تضعیف انگیزه­های تولید در بخش­های مختلف و عدم تعادل کلان اقتصادی گردد؛ که هر یک از این نتایج به ­تنهایی می­تواند برنامه­های توسعه اقتصادی کشورها را دچار اختلال ­نماید.

بخشی از هزینه­های انحرافات نرخ ارز را می­توان به این صورت بیان نمود که قراردادن ارزش پولی در سطح بالاتر از مقدار تعادلی آن (بسته به کشش کالاها و سایر شرایط بازار) ممکن است منجر به کاهش رقابت در حوزه تجارت بین­الملل شود، در حالی­که نگه­داشتن ارزش پول ملی در سطح پایین­تر از مقدار تعادلی آن نیز به نوبه خود ممکن است منجر به ایجاد فشار تورمی گردد (جانلیس و کوکوریتاکیس[5]،2013).

با توجه به مطالب ذکر شده، رابطه انحرافات نرخ ارز از میزان تعادلی آن که متغیری تأثیرگذار در یک اقتصاد باز می باشد، با ماندگاری تورم درخور اهمیت ویژه­ای است که در این تحقیق مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

2-1- اهمیت و ارزش تحقیق

همان­طور که در قسمت پیش بیان شد، انحراف نرخ ارز از سطح تعادلی آن، به طرق مختلف اقتصاد داخلی را تحت تأثیر قرار می­دهد؛ و در این راستا قراردادن ارزش پولی در سطحی پایین­تر از مقدار تعادلی آن ممکن است منجر به ایجاد فشار تورمی شود. وقوع این وضعیت در کشورهایی که با نرخ بالا و پایدار تورم مواجه­اند می­بایست مورد مطالعه قرار گیرد. جانلیس و کوریتاکیس (2013) اثر انحرافات نرخ ارز را بر ماندگاری تورم در تعدادی از کشورهای آمریکای لاتین که با کاهش زیاد ارزش پول ملی و فشارهای تورمی مواجه بوده­اند، مورد مطالعه قرار داده­اند. این کشورها شامل اوروگوئه، برزیل، مکزیک و ونزوئلا می­باشد.

با مطالعه این موضوع به­طورکلی می­توان خارجی بودن منبع تورم را مورد بررسی قرار داد. در ایران با توجه به نوسانات ارزی و نرخ بالا و به نسبت ماندگار تورم در چند دهه اخیر، مطالعه اثر انحرافات نرخ ارز بر ماندگاری تورم می­تواند جهت شناخت بهتر وضعیت و تعیین سیاست­های کارآمدتر مفید باشد. در راستای چنین مطالعه­ای نرخ ارز تعادلی را، به­منظور تعیین انحرافات نرخ ارز، برآورد نموده و عملکرد تورم نیز در بازه زمانی مورد نظر تعیین می­گردد. این تحقیق به مطالعه انحرافات نرخ ارز و پایداری تورم در ایران پرداخته و با به­کارگیری الگوهای مناسب اقتصادی و اقتصادسنجی جهت تعیین نرخ ارز و وضعیت تورم تلاش کرده تا بستر مناسبی جهت بررسی این موضوع فراهم نماید.

محققان اقتصادی مطالعات زیادی در حوزه نرخ ارز تعادلی انجام داده­اند. برخی از این مطالعات به برآورد نرخ ارز واقعی و برخی به نرخ ارز اسمی تعادلی اختصاص یافته است. در مطالعات مربوط به نرخ ارز اسمی تعادلی غالباً برقراری رویکرد پولی نرخ ارز مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بسیاری از این مطالعات معناداری متغیرهای پولی را ثابت کرده است. لذا این مطالعه نرخ ارز تعادلی در ایران را در چارچوب رویکرد پولی و توسط یک الگوی غیرخطی انتقال ملایم مورد بررسی قرار می­دهد.

تحقیقات و مطالعات زیادی نیز در زمینه علل و عوامل تورم در اقتصاد ایران صورت گرفته است. در این تحقیقات تورم در ایران از دیدگاه­های مختلفی مورد ارزیابی قرار گرفته، و در برخی از مطالعات بر جنبه پولی بودن تورم در ایران تأکید شده است (لیو و آددجی 2000). این مطالعه عملکرد تورم را مورد بررسی قرار داده است، و از آنجا که تعیین بررسی ماندگاری و عدم ماندگاری تورم مورد نظر می­باشد، الگوی غیرخطی اتورگرسیو آستانه­ای جهت بررسی رفتار تورم به­کار گرفته شده است.

در نهایت این تحقیق با مقایسه نقطه به نقطه ماندگاری تورم و انحرافات نرخ ارز در نمونه مورد مطالعه (داده­های فصلی بازه زمانی1390-1357) می­پردازد. وضعیت هر یک از این نقاط را توسط الگوهای ذکر شده تعیین نموده و از این طریق رابطه انحرافات نرخ ارز و ماندگاری تورم در ایران مورد بررسی قرار می­گیرد. همان­طورکه پیش از این نیز ذکر شد، نتایج بررسی این موضوع از اهمیت ویژه­ای جهت سیاست­گذاری­های اقتصادی برخوردار می­باشد.

[1]. ارقام مربوطه برگرفته از سایت رسمی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، نماگرهای اقتصادی می­باشد.

[2]. OECD (Organization for Economic Co-operation and Development)

[3]. Bleaney and Fielding

[4]. Dee

[5]. Giannellis and Koukouritakis

و ضرورت انجام تحقیق

مفهوم حباب از قرن 17 وارد ادبیات اقتصادی شده است .با وجود این موضوع حباب قیمتی[1] تا اواخر قرن بیستم مورد پژوهش علمی قرار نگرفته است . (صالح آبادی ،دلیریان ، 1389)

نوسانات شدید قیمت در بازار سرمایه از دیر باز مساله ای بوده که سبب زیان عده ای از عاملین بازار شده است .این نوسانات عموماَ فضای نا مطلوبی در بازار ایجاد می کند که تا مدت ها با عث کاهش اطمینان خریداران شده و می تواند علتی برای انتقال بحران از بخش مالی به بخش واقعی اقتصاد باشد . از این رو اقتصاد دانان در حوزه مالی بر آن شدند تا با استفاده از الگو های بنیادی[2] به تحلیل و پیش بینی رفتار قیمت در بازار سرمایه بپر دازند. (صمدی و همکاران 1388).

بورس اوراق بهادار[3] به عنوان بخشی از بازار سرمایه نقش بسیار مهمی در هدایت پس انداز به بخش های تولید اقتصادی در همه کشورها ایفا می نماید بورس آیینه اقتصاد کشور است . ولی امروزه در اقتصاد بسیاری از کشورهای در حال توسعه وضیعت متغیرهای کلان اقتصادی با صعود شاخص های بورس همخوانی ندارد در واقع رابطه اقتصاد و بورس قطع شده است. (جونز چالز ، پی ، 1386)

در کلام اقتصاد ی حباب تعریف گسترده ای دارد و در علم اقتصاد ، هر تعریف عملیاتی از حباب قیمتی دارایی اغلب بصورت انحراف عمده قیمت های دارایی از ارزش بنیادی خود ، بیان میشود. (Levin, Sheen & Zajac, Edward.J,2001)

همواره تصور می شود ، نوسانات شدید قیمت سهام منتهی به حباب می شود . در حالی که شناسایی حباب های قیمتی و تمایز ان از نوسانات شدید قیمتی ، مو ضوع مهمی است که سال ها مورد توجه متخصصان مالی و اقتصادی قرار داشته است . برای تست وجود حباب جایی که فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود حباب دلات بر این دارد که می باشد .

بر پایه بکار گیری فروض اساسی نظریه انتظارات عقلایی مبنی بر تعدیل و بهینه نمودن انتظارات در زمان گذشته و حال،حباب های قیمتی به

 تر تیب به دو گروه حباب های عقلا یی[4] و حباب های غیر عقلاییو یا مد مالی[5] دسته بندی می شوند.

وقتی شخصی سهام بدون سود را خریداری می کند تا در سال های بعد با قیمت بیشتری به فروش رسانده و سود ببرد ،این نوع تفکر باعث می شود تقاضای آن سهم و در نتیجه قیمت آن سهم با لا رود که به چنین حرکتی در قیمت سهام حباب های قیمتی عقلا یی گفته می شود . این نوع حباب به طور مداوم شروع به انبساط کرده و بالاخره زمانی خواهد ترکید و تمام بر نامه ریزی ها و پیش بینی را بهم خواهد زد .(معدلت،1388).

حباب قیمت کالا ممکن است به این دلیل پدید آید که سفته بازان غیر عقلایی ، با افزایش ارزش یک کالا بر این باور باشند که که چون قیمت آن کالا قبلا َرشد داشته،بنابراین افزایش گذشته آن در آینده هم به طور پیوسته ادامه خواهد داشت .که در ادبیات اقتصادی به این پیش بینی ، پیش بینی خود انجام و به حبابی که سفته بازان در این حالت ایجاد می کنند،حباب های غیر عقلایی یا مد مالی گفته می شود.

در حباب های قیمتی غیر عقلایی ،افراد درباره منافع آتی کالا ها و قیمت آنها انتظارات عقلایی ندارند.زمانیکه با حباب های قیمتی غیر عقلایی روبرو هستیم سر مایه گذاری بر اساس اطلاعات ریسک و بازده صورت نگرفته و بازار به وسیله واکنش تصادفی و روانشناسانه هدایت خواهد شد.(معدلت 1388)

می توان قیمت هر دارایی را به دو بخش تقسیم کرد : بخش نخست قیمت اساسی یا ذاتی نامیده می شود،زیرا بر اساس متغیرهای معین اقتصادی ، قابل توضیح و تبیین است . در چار چوب نظری روند افزایش کاذب قیمت تنها یک حباب قیمت است که آن را باید بخش دوم قیمت یک دارایی دانست،نوسان قیمت ها ممکن است ناشی از پیشگویی ها ی خود ارضا کننده مشارکت کنندگان در بازار باشد . امکان وجود حباب قیمت هنگامی است که تغییرات انتظاری قیمت در آینده نقش مهمی در تعیین قیمت ها ی جاری داشته باشد.

اهمیت سرمایه گذاری و انباشت سرمایه در رشد اقتصادی برکسی پوشیده نیست . این اهمیت تا بدان حد است که تقریبا تمام الگو های رشد اقتصادی سرمایه گذاری را به عنوان یکی از مهمترین عوامل رشد اقتصادی بر می شمارند . بی شک بورس اوراق بهادار به عنوان محلی برای سرمایی گذاری و نقل و انتقال سرمایه در رشد اقتصادی کشورها نقش مهمی را ایفا می کند، کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست بورس اوراق بهادار می تواند محلی برای جذب سرمایه ها و سرمایی گذاری پس اندازهای سرگردان[6] باشد.بدیهی است سرمایه گذاری زمانی می تواند به صورت فراگیر در کشور انجام پذیرد که بستر مناسب آن وجود داشته باشد . برای ایجاد بستر مناسب سرمایه گذاری در بورس دو نکته حائز اهمیت است اول اینکه از این طریق اعمال سیاست های ثبات اقتصادی نوسان ها و تکانه های اقتصادی کاهش یابند و بدین ترتیب سرمایه گذاران بتوانند در یک فضای نسبتاً امن اقتصادی و بدون نگرانی از تکانه های شدید غیر قابل انتظار ،اقدام به سرمایه گذاری کنند . دوم اینکه وضعیتی فراهم شود که دستیابی به اطلاعات و تحلیل آن برای تمام سرمایه گذاران به آسانی امکان پذیر باشد . به طور کلی هر عاملی این دو نکته را نقص می کند ،موجب انحراف بازار بورس از مسیر تعادلی بلند مدت آن می شود.

اگر حباب قیمتی را به عنوان انحراف قیمت سهام از قیمت ذاتی آن تعریف کنیم آن گاه می توانیم بگوییم که وجود حباب های قیمتی در بازار بورس به معنای به وجود آمدن وضیعتی است که در آن ، دو نکته یاد شده نقص شده است .

سوالی که مطرح می شوداین است که آیا بورس اوراق بهادار تهران در خلال سالهای 1380تا 1390 دارای حباب قیمتی بوده است؟

و اینکه اگر جواب مثبت است طبق ادبیات مدل حباب های ذاتی[7] حباب به علت واکنش بیش از حد سرمایه گذاران[8] به تغییرات سود تقسیمی[9]به وجود آمده است؟ ویا به علت انگیزه ی بیش از حد سرمایه گذاران برای به دست آوردن سود تغییرات قیمت سهم[10] پدید آمده است؟

تحقیق حاضر در صدد بررسی درباره تحقیق این امر در بورس اوراق بهادار تهران در خلال دوره ی 80-90 و تشریح علل و راه های پیشگیری از آن است.

2-1- سوال های تحقیق

آیا بورس اوراق بهادار تهران در خلال سالهای 1380تا 1390 دچار حباب قیمتی بوده است؟

آیا علت به وجود آمدن حباب های قیمتی به علت واکنش بیش از اندازه سهامداران به تغییرات درسود تقسیمی می باشد و یا رواج سفته بازی و تکیه بیش از حد برای به دست آوردن سود تغییرات قیمت سهم علت آن می باشد؟

3-1- فرضیه های تحقیق

بورس اوراق بهادار تهران در خلال دوره (1) 1380-1390 دچار حباب قیمتی بوده است.

علت حباب قیمتی در بورس اوراق بهادار تهران در خلال این دوره رواج سفته بازی و تکیه بیش از حد برای به دست آوردن سود تغییرات قیمت سهم[1] می باشد.

[1]-Capital gain

[1]-Bubble Price

[2]-Fundamental Model

[3]-Stock Market

[4] -Rational Bubbles

[5] -Irrational Bubbles or Fads Bubble

[6]-Idle

[7]-Intrinsic Bubbles

[8]-Over Reaction

[9]-Dividend

[10]-Capital Gaining