محیط اجتماعی نظامی گنجوی، شاعر و متفکر بزرگ ایرانی، یکی از نوابغ نادر گذشته است که فعالیت خلاقه او، یک مرحله مشّخص و اساسی در تاریخ ادب فارسی است.میراث غنی و چند جانبه و وسیع او، که ویژگیهای علمی و شاعرانه و کیفیتهای وابسته به آنها را منعکس میکند، حاکی از نمونههای واقع گرایانه هنری و اجتماعی شگفت انگیز است.
فعالیت خلاقه نظامی با توجه به عمق محتوای آن، و اجتماعی و شخصیتها و هدف اخلاقی اجتماعی آن، منحصر به فرد است.ارائه استادانه شخصیت انسانی، احساسات و عواطف بشری، شادی و اندوه او، آرزوها و تمنّاهای طبیعی او، مسائلیاند که در آثار نظامی مطرح و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و در همه موردها با آرمانهای اجتماعی شاعر، در هم آمیخته است.تجسسّ روان شناختی در جهان معنوی بشر، توجه به نگرانیها، تجارب، آشفتگیها و هدفهایش-همه اینها در اشعار نظامی مفهومی فیلسوفانه و اخلاقی می‌یابد.
نظامی پدیده شگفت انگیز سده ششم هجری شمسی است.
آثار و اشعار نظامی بسیار است که می توان آن را به دو قسمت تقسیم کرد:
1- دیوان اشعار او که بیست هزار بیت بوده و آنچه از آن باقی است به نام « گنجینة گنجوی » و به همت حسن وحید دستگردی به چاپ رسیده است.
2- پنج مثنوی او به نام « خمسة نظامی » که مشتمل است بر :
الف : مثنوی « مخزان الاسرار » حاوی 2260 بیت که در حدود سال 570 ق به نام فخرالدین بهرامشاه بن داود پادشاه ارزنگان به نظم درآورده و از امّهات مثنوی های فارسی و مشتمل بر مواعظ و حکم در بیست مقاله است.
ب : منظومة « خسرو و شیرین » حاوی 6500 بیت ، به نام اتابک شمس الدین محمد جهان پهلوان بن ایلدگز. این مثنوی در سال 576 ق به پایان رسیده و شرح عشق خسرو پرویز پادشاه ساسانی به کنیزک ارمنی اش شیرین است.
ج : منظومة « لیلی و مجنون » حاوی 4700 بیت ، به نام شروانشاه ابوالمظفر اخستان بن منوچهر. این مثنوی در سال 588ق به پایان رسید و داستان عشق غم انگیز مجنون به لیلی است. این داستان ، از داستان های قدیم عرب بوده و نظامی در ابداع اصل آن مبتکر نبوده است اما خود هنگام نظم ، در آن تصرفات بسیار کرده است.
اهمیت و ضرورت تحقیق:
نوع و سطح فعالیت‌های پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب میشود. موفقیت در تمام فعالیت‌های مربوط به توسعه خدمات اجتماعی و… به گونه‌ای به گسترش فعالیت‌های پژوهشی بستگی دارد. در واقع پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می‌آید. اگر پژوهشی نشود، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم نیز برخوردار نخواهد بود. همه آنچه به عنوان پیشرفت علوم در دورههای گوناگون تاریخ می‌شناسیم، حاصل تلاش افرادی است که در کار خود رویکردی پژوهشی داشته‌اند و ذهن پرسشگرشان
همواره محرکی برای فعالیت‌های پژوهشی آنان بوده است.
عوامل متعددی در توسعه پژوهش دخالت دارند که ذکر همه آنها در این مختصر نمی‌گنجد. با این حال می‌توان به اختصار عوامل توسعه پژوهش را به سه بخش عوامل سخت افزاری، عوامل نرم افزاری و نیروی انسانی تقسیم نمود. منظور از عوامل سخت افزاری همه امکانات فیزیکی و زیرساخت‌های بنیادی است که امکان انجام پژوهش در حوزه‌های مختلف را برای پژوهشگران فراهم می‌آورد. مثلا وجود ابزارهای پژوهشی از قبیل دستگاه‌ها و آزمایشگاه‌های پیشرفته و امکانات شبکه‌ای و رایانه‌ای از جمله این منابع سخت افزاری محسوب می‌شوند. منظور از امکانات نرم افزاری جریان اطلاعات و دانش میان پژوهشگران است که از طریق مجله‌ها و منابع علمی دیگر به صورت چاپی یا الکترونیکی صورت می‌پذیرد. در‌‌نهایت، بخش سوم این مجموعه نیروی انسانی و پژوهشگرانی است که با دانش و تلاش خود می‌توانند امکانات سخت افزاری و نرم افزاری را به خدمت گرفته و طرح‌های پژوهشی گوناگون را تدوین و اجراکنند. علاوه براین، توسعه آتی پژوهش در هر کشور مبتنی بر گسترش رویکرد پژوهش‌مدار در آموزش آن کشور است که از سطح آموزش ابتدایی آغاز شده و تا پایان تحصیلات دانشگاهی استمرار می‌یابد.
حال با توجه به ویژگی های شعر نظامی گنجوی که می توان بصورت زیر آنها را شمرد:
1- تشبیهات و توضیحات او، زیبا و هنرمندانه و بسیار خیال انگیزند.
2-در تصویر جزئیات طبیعت و حالات، بسیار تواناست.
3-انتخاب الفاظ و کلمات مناسب که نتیجه آشکار آن، موسیقی شعر اوست.
4-ایجاد ترکیبات خاص و ابداع و اختراع معانی و مضامین نو و دلپسند.
5-تازگی معانی و ابداع ترکیبات تازه که در شعر نظامی به وفور یافت می شود، کلام وی را گاهی دچار ابهام می کند، علاوه بر اینها کثرت «لغات عربی» و «اصطلاحات علوم» و «اصول و مبانی فلسفه و معارف اسلامی» سخن این شاعر را دشوار و پیچیده کرده است.
این ویژگی ها می تواند آثار اجتماعی روز ما را برجسته تر نمایان کند و اشعار پند و اندرز گونه نظامی نیز در عبارت آموزی موثر باشد.
فرضیه های پژوهش:
1-بررسی آثار اجتماعی نظامی گنجوی تا چه حد مدنظر قرار گرفته است؟
2-بررسی آثار در ابیات نظامی گنجوی و مقایسه آن با مسائل اجتماعی روز تا چه حد مد نظر قرار گرفته است؟
3-آثار اجتماعی نظامی گنجوی به چه شکلی به نگارش درآمده است؟
اهداف تحقیق:
1-بررسی احوال وآثار نظامی گنجوی
2-بررسی امور اجتماعی در شعر وغزلیات نظامی گنجوی
3-بررسی عناصر سازنده آثار اجتماعی در شعر نظامی
سوالات تحقیق:
1- بهره مندی هر کدام از افراد در زمینه آثار اجتماعی نظامی گنجوی چگونه است؟
2- جایگاه آثار اجتماعی در شعر شاعر فوق الذکر چگونه است؟
3- نظامی گنجوی چگونه توانسته مسائل اجتماعی را در خدمت شعر وشاعری درآورد؟
4- چرا بعضی از کشورهای همسایه ایران آثار اجتماعی نظامی گنجوی را به خود انتساب دادند؟
تعریف واژگان عملیاتی:
اجتماع
انسان‌ها برای ارضای نیازهایشان با دیگران تعامل اجتماعی دارند. در اصطلاح جامعهشناسی به مجموعه‌ای از انسان‌ها که با هم تعامل اجتماعی پایدار دارند، اجتماع گفته میشود. در درون جامعه، به دلیل وجود علایق مختلف انسان‌ها و گروه‌ها، تضادهای اجتماعی وجود دارند؛ اما با وجود تضاد تعادل و ثبات جامعه حفظ می‌گردد. در جامعه افراد نقش‌های گوناگونی را می‌پذیرند و به همان نسبت از مزایای اجتماعی مختلفی بهره‌مند می‌شوند.
نظامی گنجوی
حکیم جمال الدین ابو محمد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤید نظامی گنجوی از داستانسرایان بزرگ و استادان مسلم در سرودن شعر تمثیلی و بزمی است. او در سال 525 در شهر گنجه متولد شد و همه عمر را به جز سفر کوتاهی که به دعوت قزل ارسلان (581-587) به یکی از نواحی نزدیک گنجه کرد، در وطن خود باقی ماند تا در سال 614 یا 619 در همین شهر وفات کرد و به خاک سپرده شد.
آثار اجتماعی نظامی گنجوی
خمسهٔ نظامی، به قلم سال ۱۵۲۴ در هرات، واقع در موزه هنرهای متروپولیتن نیویورک
خمسه یا پنج گنج نظامی شامل:
– مخزن‌الاسرار
– هفت پیکر
– خسرو و شیرین
– اسکندرنامه مشتمل بر اقبالنامه و شرفنامه
– لیلی و مجنون
…………………………………………………………………………………………………… 3
1-3- اهداف کلی تحقیق………………………………………………………………………………………… 5
1-3-1- سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………. 6
1-3-1- متغیّرهای تحقیق……………………………………………………………………………………….. 6
1-3-2-1- رسالت ادبیات در مقابله جامعه و بالعکس……………………………………………………. 7
1-3-2-2- سیاست و حکومت………………………………………………………………………………… 8
1-3-2-3- نهادهای اجتماعی…………………………………………………………………………………… 8
1-3-2-4-فرهنگ…………………………………………………………………………………………………. 9
1-3-2-5- ارزشهای اجتماعی………………………………………………………………………………… 9
1-3-2-6- هنجارهای اجتماعی………………………………………………………………………………… 9
1-3-2-7- ادبیات طنز…………………………………………………………………………………………… 9
1-4- ضرورت و اهمیت پژوهش……………………………………………………………………………… 10
1-5- پیشینهی پژوهش…………………………………………………………………………………………… 11
1-6- روش اجرای تحقیق………………………………………………………………………………………. 14
فصل دوم: مبانی نظری تحقیق
2-1- شرح حال «نسیم شمال»………………………………………………………………………………….. 16
2-2- آثار نسیم شمال…………………………………………………………………………………………….. 18
2-2-1- نسیم شمال و ملانصرالدین………………………………………………………………………….. 18
2-2-2- دلایل موفقیت نسیم شمال……………………………………………………………………………. 19
2-3- برگ آخر از زندگی نسیم شمال………………………………………………………………………… 21
2-4- رابطه جامعه با ادبیات…………………………………………………………………………………….. 22
2-5- جامعه و زندگی اجتماعی………………………………………………………………………………… 23
2-6- جامعهشناسی……………………………………………………………………………………………….. 25
2-7- اصالت جامعهشناسی ادبیات…………………………………………………………………………….. 25
2-8- نقد جامعهشناختی ادبیات………………………………………………………………………………… 25
2-8-1- فایدههای نقد جامعهشناختی ادبیات………………………………………………………………… 26
2-9- پیوند ادبیات با جامعه در عصر مشروطه……………………………………………………………… 26
2-9-1- ادبیات مشروطه………………………………………………………………………………………… 27
2-10- ویژگیهای مهم ادبیات مشروطه……………………………………………………………………… 27
2-10-1-ویژگی شعر مشروطه…………………………………………………………………………………. 28
2-11- اصول اندیشه، زبانی و ادبی شعر مشروطه…………………………………………………………. 29
2-11-1- اومانیسم………………………………………………………………………………………………… 29
2-11-2- رئالیسم…………………………………………………………………………………………………. 30
2-11-3- ناسیونالیسم…………………………………………………………………………………………….. 31
2-11-4- پرهیز از لفاظی زبانی………………………………………………………………………………… 31
2-11-5- عدم اتکا بر آرایهها و صنایع ادبی………………………………………………………………… 32
2-12- ادبیات و تاریخ…………………………………………………………………………………………… 33
2-13- تعریف طنز……………………………………………………………………………………………….. 34
2-13-1- طنز در دورهی مشروطه…………………………………………………………………………….. 34
2-13-2- شعر نسیم، طنزی ملایم اما کوبنده………………………………………………………………… 35
2-14- ادبیات عامیانه…………………………………………………………………………………………….. 36
2-14-1- مثلها……………………………………………………………………………………………………. 37
فصل سوم: بحث و بررسی
3-1- مضامین اشعار نسیم شمال……………………………………………………………………………….. 40
3-1-1- محتوای اجتماعی………………………………………………………………………………………. 41
3-1-1-1- ریا و تظاهر………………………………………………………………………………………….. 42
3-1-1-2- دین……………………………………………………………………………………………………. 43
3-1-1-2-1- دعوت به اتحاد اسلام………………………………………………………………………….. 52
3-1-1-2-2- روشنفکری ضدّ مذهب………………………………………………………………………… 53
3-1-1-3- تعلیم و تربیت………………………………………………………………………………………. 55
3-1-1-4- زن و اهمیت و جایگاه او در خانواده و اجتماع……………………………………………… 56
3-1-1-4-1- حق تحصیل زنان……………………………………………………………………………….. 57
3-1-4-2- ظلم و ستم نسبت به زنان………………………………………………………………………… 61
3-1-1-4-3- تأکید بر عفت، حجاب زنان………………………………………………………………….. 62
3-2-1- محتوای سیاسی…………………………………………………………………………………………. 63
3-2-1-1- اصطلاحات اجتماعی………………………………………………………………………………. 64
3-2-1-2- مفهوم آزادی در اشعار نسیم شمال……………………………………………………………… 65
3-2-1-2-1- آزادی بیان………………………………………………………………………………………… 66
3-2-1-2-2- آزادی مطبوعات…………………………………………………………………………………. 69
3-2-1-2-3- آزادی زنان……………………………………………………………………………………….. 71
3-2-1-2-4- آزادی: رهایی از استبداد داخلی……………………………………………………………… 73
3-2-1-2-5- آزادی: رهایی از استعمار و تجاوز اجنبی………………………………………………….. 78
3-2-1-2-6- آزادی انتخابات………………………………………………………………………………….. 81
3-2-1-3- واژه وطن در ادبیات فارسی……………………………………………………………………… 82
3-2-1-3-1- مفهوم وطن در بعد سیاسی و حکومتی در دورهی مشروطه…………………………… 83
3-2-1-3-2- وطن در شعر دورهی مشروطه……………………………………………………………….. 84
3-2-1-3-2-1- وطن در اشعار نسیم شمال………………………………………………………………… 84
3-2-1-4- مشروطه و بازتاب آن……………………………………………………………………………… 86
3-2-1-4-1- بازتاب مشروطه در اشعار نسیم شمال……………………………………………………… 88
3-2-1-4-1-1- بزرگداشت مشروطه و آثار و نتایج آن…………………………………………………. 88
3-2-1-4-1-1-1- تأیید و تکریم نظام مشروطه و حاکمیت قانون……………………………………. 88
3-2-1-4-1-1-2- اجرای عدالت و رفع ستم……………………………………………………………… 89
3-2-1-4-1-1-3- آسایش و سعادت مردم………………………………………………………………… 90
3-2-1-4-1-1-4- استقبال از مجلس شورا…………………………………………………………………. 90
3-2-1-4-1-1-1-5- تشویق مردم به انتخاب وکلای لایق……………………………………………… 91
3-2-1-4-1-2- ناامیدی از استقرار مشروطه و انتقاد از مخالفان آن…………………………………… 93
3-2-1-4-1-2-1- ناامیدی از استقرار مشروطه و انتقاد از وضع نابسامان کشور…………………… 93
3-2-1-4-1-2-2- انتقاد از انحراف مشروطه………………………………………………………………. 93
3-2-1-5- انتقاد از غوغای جمهوری خواهی………………………………………………………………. 95
3-2-1-6- توجه به مسائل جهانی…………………………………………………………………………….. 97
3-3-1- محتوای اقتصادی………………………………………………………………………………………. 99
3-3-1-1- فقر و فاصله طبقاتی……………………………………………………………………………….. 102
3-3-1-2- مشاغل………………………………………………………………………………………………… 104
3-3-1-3- کسادی بازار…………………………………………………………………………………………. 105
3-3-1-4- فساد مالی……………………………………………………………………………………………. 105
3-3-1-5- وابستگی اقتصادی ایران به غرب……………………………………………………………….. 106
3-4-1- مضامین فرهنگی……………………………………………………………………………………….. 108
3-4-1-1- تعدد همسر………………………………………………………………………………………….. 108
3-4-1-2- آداب و رسوم در ایام مشهور……………………………………………………………………. 110
3-4-1-3- غربزدگی……………………………………………………………………………………………… 112
3-4-1-4- بیسوادی…………………………………………………………………………………………….. 113
3-4-1-5- رواج خرافه و نادانی در دورهی مشروطه…………………………………………………….. 114
3-4-1-5-1- جهل و خرافه ستیزی در دیوان اشعار ایرج میرزا………………………………………… 115
3-4-1-5-2- جهل و خرافه ستیزی در دیوان اشعار ملک الشعرای بهار……………………………… 115
3-4-1-5-3- جهل و خرافه ستیزی در اندیشهی نسیم شمال…………………………………………… 117
فصل چهارم: نتیجه گیری
4-1- نتیجهگیری…………………………………………………………………………………………………… 121
فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………….. 1
چكیده:
جامعهشناسی ادبیات، یکی از شاخه‌های جامعهشناسی است که به بررسی، ژرف‌کاوی و تمرکز مطالعه در محتوای ادبیات به عنوان «هنر کلام» و شناخت جوهر اجتماعی آن میپردازد؛ چرا که آثار ادبی، به طور نامحسوس، تصویر هنرمندانه از واقعیت‌های اجتماعی هر ملّتی را نشان می‌دهند و با تحلیل و نقد جامعهشناختی این آثار می‌توان تا حدودی به وضعیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی هر دورهی تاریخی، آگاهی پیدا کرد. در این پژوهش که به شیوهی تحقیقات بنیادی نظری و به روش تحلیلی ـ توصیفی انجام گرفته است، اشعار سید اشرف‌الدین گیلانی، معروف به «نسیم شمال» از دیدگاه نقد جامعهشناختی مورد بررسی قرار گرفته است. محور اصلی پژوهش حاضر این بوده است که نسیم شمال، چگونه با اشعار طنزگونه و زبان محاوره‌ای قابل فهم عامهی مردم، ادبیات را وسیلهای برای خدمت به وطن خود و آگاهی دادن به تمام افراد جامعه قرار داده است. علاوه بر جوهر و درون‌مایهی اجتماعی، نکته‌های ظریف دیگری نیز شعر او را دل‌نشین و شایستهی توجه کرده است. نخست، طرح مسائل جدّی به صورت فکاهی، همراه با طعنه و طنز و کنایه و دیگری، پروراندن این معانی و مضامین با زبان سادّهی گفتار مردم کوچه و بازار، خالی از هر نوع محافظه‌کاری ادبی. در پژوهش حاضر، مضامین اشعار نسیم شمال به چهار دستهی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی طبقه‌بندی شده و برای نقد جامعهشناختی اشعار از شیوهی تحلیل مضامین استفاده شده است. توجه گستردهی او به مفاهیمی چون مشروطه، میهن، آزادی و عدالت، همراه با دعوت همه به مبارزه با جهل، خرافه و بیسوادی و مبارزه با استبداد و بیگانگان، با نوعی اندیشۀ ملّی ـ مذهبی همراه بود که در زبانی ساده و روشن، با هدف القای سریع به عامّهی مردم بیان شده است. همهی این خصیصه‌ها، وی را به عنوان یک شاعر ملّی‌گرا با نگرش اسلامی معرفی میکند.
1ـ1ـ مقدّمه
جامعهشناسی ادبیات، شاخهای چند رشتهای از علوم اجتماعی است که به موضوعاتی چون شناخت آداب و رسوم جامعه و بررسی نگرش اجتماعی شاعران و نویسندگان دورههای گوناگونی میپردازد. و رویکردی انتقادی به آن، به معنای یافتن نشانهها و نمودهای آگاهی جمع و تحولات پیرامون آن در رابطه با دیگر تحولات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در مکان و زمانهای مختلف است.
ادبیّات دارای ماهیتی اجتماعی است زیرا که هیچ شاعر و نویسندهای در خلأ زندگی نمیکند، نمیاندیشد و سخن نمیگوید. سخن آنان خودآگاه یا نا خودآگاه و مستقیم یا نامستقیم از زمینههای اجتماعی میجوشد؛ اگر چه تأثیر عوامل و عناصر اجتماعی در شعر و نوشتهی شاعران و نویسندگان میتواند متفاوت باشد. آرنولد هاوزد (1976) معتقد است که برای درک آثار هنری کافی است که شرایط اقتصادی و اجتماعی را که اثر هنری در آن متولد شده بشناسیم. در این رویکرد، پایگاه اجتماعی هنرمند از اهمیت ویژهای برخوردار است و به همراه شرایط جامعه در آثار هنری نقش تعیینکننده دارد (راو راد، 1382: 12-14).
همانطور که میدانیم یکی از دورههای سرنوشتساز تاریخی ایران عصر مشروطه است دورهای که در آن در تازهای بر روی ادبیات فارسی گشوده میشود؛ ادبیات با سیاست و مسائل اجتماعی و مفاهیم جدیدی که تا آن زمان سابقهای به این گستردگی نداشته همچون جانبداری از عدالت، آزادی، نکوهش استبداد، نفرت از بیگانگان، وطنیپرستی پیوند میخورد. در ادبیات قلم برای نخستین بار برای روبه رو شدن با عامه مردم به کار میافتد. و اشعار کسانی همچون عارف، نسیم شمال و عشقی به خاطر بیان درد مردم و جامعه زمان خود در قلب مردم نفوذ پیدا میکند.
تاریخ پر فراز و نشیب ایران، همراه با جنگ و صلح، ظلم و عدالت، شادی، اندوه، امید و ناامــیدی
است. در طی تاریخ ایران، مردمانی زیستهاند که همواره با اسلحه و یا با اندیشه و قلم خود به مقاومت و مبارزه پرداختهاند که در این میان شاعران و نویسندگان جامعهشناس، مردم دوست، خوش درخشیدهاند.
سید اشرف الدین حسینی از جمله شاعران بزرگی بود که سرودههای او بیانگر رویدادی سیاسی و یا در بردارندهی طنزی اجتماعی و فرهنگی بود که در مجموع، نمایشگر وقایع جاری سرزمینمان از ابتدای عصر مشروطه تا دوران رضاخانی بود.
نسیم شمال از جمله شاعران بزرگی بود که ادبیات را با جامعه و مردم به مفهوم واقعی آن گره زده بود. با اشعاری که علاوه بر سادگی و شیرینی و تاحدی طنز گونه بودن اما سرشار از احساسات پاک میهنپرستانهی و بشردوستانه به روشن کردن افکار عموم افراد جامعه میپرداخت.
در آغاز دورۀ تحصیلم در مقطع کارشناسی ارشد، مانند بیشتر دانشجویان، همواره انتخاب موضوع پایاننامهای که هم پسند و علاقۀ مرا جلب کند و هم برای جامعۀ ادبی و ادبدوست کارآمد باشد، مشغولیت خاطرم بود. از این رو، با حساسیت ویژهای به بررسی موضوعات پایاننامههای گوناگون و موضوعات پیشنهادی اساتید فرهیختهام پرداختم. در همین بررسیها، بسیاری از پایاننامهها را یافتم که با وجود زحمت و تلاش نگارندههایشان، سالها است که در کنج کتابخانه، در انزوایی دریغآور، متروک ماندهاند و تنها هر از چند گاه، مورد توجه دانشجویانی
قرار میگیرند که از سر اجبار و نیاز، نه اشتیاق و برای تحقیقی نمرهآور، به آنها رجوع میکنند. مسئلۀ دیگر، اعتقادم به این مطلب بود که ادبیات، از آنجایی که ریشه در سرشت هر ایرانی دارد، نباید صرفاً به عنوان رشتهای تخصصی در دایرۀ اجتماع دانشآموختگانش محدود شود و باید به جایگاه اصلیاش، مردم، بازگردانده شود؛ از این رو، در پی یافتن دریچهای برای این انتقال، به جستجو پرداختم. از میان موضوعات فراوانی که ادبیات را به رشتههای دیگر مرتبط میساخت، یک موضوع بیشتر از همه با علاقه و خواستهام متناسب آمد و آن نقد فیلمنامههای نویسنده و فیلمساز هنرمندی است که از میان مردم برخاست و برای مردم آفرید و هنوز هم پس از سالها، مورد علاقه و در یادهای مردم مانده است.
برای بررسی آثار زنده یاد «علی حاتمی» شیوۀ نقد ساختارگرایانه را انتخاب کردم، چراکه این نوع نقد، گنجایش پرداختن به همۀ جنبههای پرقدرت نوشتههایش اعم از عناصر داستانی، معانی، بیان، بدیع، آهنگ، محتوا و… و همچنین بررسی انسجام میان آنها در ارتباط با ساختار کلی اثر را در خود داشت. برای نگارندۀ علاقمند که با هر بار خواندن نوشتههایش نکاتی زیباتر و درخور ِ توجهتر را کشف میکرد، نقد ساختارگرایانه، وسیلهای بود تا جنبههای ادبی گوناگون موجود در متن فیلمنامهها را در رسالهاش به نمایش درآورد و توجه خوانندگانی را که آرزو میکنم از قشرهای گوناگون مردم میهنم باشند، به آنها جلب کند تا این گونه از بهره و لذّت بردن آنها خرسند شود و شاکر.
رشد اقتصادی، هدف قدیمی سیاست توسعه است که با افزایش تولید کالا و خدمات در ارتباط می‌باشد، که به این ترتیب رفاه انسانی را افزایش و فقر را کاهش می‌دهد. بنابراین شناسایی و تعیین آثار و نقش عوامل مؤثر بر رشد توسعه در برنامه‌ریزی‌های توسعه نقش اساسی دارند. تا قبل از دهه 1960، انباشت فیزیکی به عنوان عامل اساسی رشد کشورهای در حال توسعه شناخته شده بود. اما مطالعات دانشمندانی چون شولتز[1] 1961 و دنیسون[2] 1962 نشان داد که انباشت سرمایه فیزیکی نمی‌تواند تمامی رشد و تفاوت‌های رشد را در بین کشورها تبیین کند. بلکه عاملی همچون تغییرات توضیح داده نشده‌ای بهره‌وری وجود دارد که اثراتش به مراتب بیشتر از انباشت سرمایه فیزیکی است. به این ترتیب از دهه 1960 به بعد تحولاتی در عوامل تعیین کننده‌ی رشد و توسعه اقتصادی صورت گرفت، به طوری که در همه نظریه‌های مطرح شده، فناوری و دانش فنی و همچنین سرمایه انسانی[3]، به عنوان عوامل اصلی شناخته شدند و نظریه‌های رشد درون‌زا پدیدار شدند. ولی از اواخر دهه 1990 به بعد، سرمایه فرهنگی[4] هم به عنوان یکی دیگر از عوامل مؤثر در رشد کشورها و تفاوت نسبی اقتصادهای متفاوت مطرح شده است.
سرمایه فرهنگی در گفتمان‌های متفاوت، کاربردهای مختلفی دارد. اما تثبیت شده‌ترین کاربرد آن به جامعهشناسی و مطالعات فرهنگی متأثر از پیر بوردیو[5] مربوط میشود که عقیده دارد افراد دارای سرمایه فرهنگی هستند، در صورتی که در فرهنگ والای جامعه قابلیت‌هائی کسب کرده باشند. به نظر بوردیو، این سرمایه فرهنگی به سه شکل وجود دارد: یک حالت متجسم[6] _مانند حق استفاده با دوام از ذهن و جسم فرد؛ یک حالت عینیت یافته[7]، یعنی وقتی سرمایۀ فرهنگی به کالاهای فرهنگی از قبیل (تصاویر، کتاب‌ها، لغت‌نامه‌ها، ابزار، دستگاه‌ها و مانند آنها) تبدیل شده باشند؛ و یک حالت نهادین شده[8]، یعنی وقتی سرمایۀ فرهنگی متجسم به صورت، فرضاً، یک مدرک دانشگاهی مورد تأیید قرار گیرد. به نظر بوردیو، حالت متجسم مهمترین حالت است. بوردیو می‌گوید اکثر ویژگیهای سرمایۀ فرهنگی را می‌توان از این واقعیت استنتاج کرد که سرمایۀ فرهنگی در بنیادی‌ترین حالتش به جسم مرتبط است. بنابراین معلوم است که مفهوم سرمایۀ فرهنگی به صورتی که بوردیو بسط داده است، بسیار شبیه ولی نه یکسان با، مفهوم سرمایۀ انسانی در علم اقتصاد است.
در عوض بوردیو از اینکه فرهنگ بسیاری از مشخصه‌های سرمایه اقتصادی را دارد حمایت نمود. به ویژه، او تأکید کرد که عادات و امیال فرهنگی یک منبع قادر به تولید سود را تشکیل می‌دهند؛ آنها به طور بالقوه در معرض انحصار توسط افراد و گروه‌ها هستند و تحت شرایط مناسب، آنها را می‌توان از یک نسل به نسل بعدی منتقل نمود.
سرمایۀ فرهنگی به دو صورت وجود دارد. اولاً ممکن است ملموس باشد، یعنی به شکل بناها، محل‌ها، مکان‌ها، مناطق، آثار هنری مثل نقاشی‌ها و مجسمه‌ها، مصنوعات و نظایر آنها باشد. سرمایه فرهنگی شامل، اما نه محدود به، میراث فرهنگی ملموس است. چنین سرمایۀای شاید واجد همان ویژگیهای ظاهری سرمایه مادی یا انسانی باشد. مثل سرمایه فیزیکی (مادی) که به وسیله فعالیت انسانی به وجود می‌آید. ثانیاً، سرمایه فرهنگی ممکن است ناملموس باشد، یعنی به صورت سرمایه معنوی به شکل ایده‌ها، اعمال، عقاید و ارزش‌هایی باشد که در یک گروه مشترک است. این صورت از سرمایه فرهنگی به شکل آثار هنری از قبیل موسیقی و ادبیات نیز وجود دارد که کالاهای عمومی هستند. هر دو نوع سرمایه فرهنگی میتواند بر اثر بی‌توجهی از بین برود یا از طریق سرمایه‌گذاری جدید افزایش یابد.
1-3- حدود تحقیق
حدود زمانی این پژوهش سال‌های (1380-1387) و حدود مکانی آن استان‌های منتخب ایران (شامل: آذربایجان شرقی، اردبیل، اصفهان، ایلام، بوشهر، تهران، چهارمحال بختیاری، خراسان رضوی، خوزستان، سمنان، سیستان و بلوچستان، فارس، قزوین، قم، کردستان، کرمان، کرمانشاه، کهکیلویه و بویراحمد، گلستان، گیلان، لرستان، مازندران، مرکزی، هرمزگان، همدان، یزد) بر اساس حداکثر اطلاعات موجود می‌باشد. در این پژوهش برای جمع آوری داده‌های مربوط، از مرکز آمار ایران، سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی، و بانک مرکزی استفاده شده است.
1-4- سوال تحقیق
هدف تحقیق حاضر بررسی تأثیر شاخص‌های فرهنگی بر رشد اقتصادی استان‌های منتخب ایران است. به این منظور مهمترین پرسش تحقیق حاضر عبارت است از:
آیا متغیرهای شاخص‌های فرهنگی بر رشد اقتصادی استان‌های منتخب ایران اثر مثبت دارد؟
1-5- فرضیه تحقیق
با توجه به تعریف مسئله، فرضیه پژوهش حاضر به صورت زیر تعریف میشود:
بهبود شاخص‌های فرهنگی باعث افزایش رشد اقتصادی در استان‌های منتخب ایران میشود.
1-6- اهداف تحقیق
هدف از این مطالعه بررسی اثر شاخص‌های مختلف فرهنگی بر رشد اقتصادی در استان‌های منتخب می‌باشد. برای این منظور از استان‌هایی که تمام آمار و اطلاعات مورد نظر ما را دارا می‌باشد استفاده می‌کنیم. شاخص‌های مورد نظر ما شامل هزینه‌های مذهبی، ظرفیت سینما، حج، مطبوعات می‌باشد. هدف تحقیق حاضر در واقع دانستن تأثیرگذاری این شاخص‌ها در کنار سایر متغیرها به عنوان عوامل موثر در رشد و توسعه اقتصادی استان‌های منتخب ایران می‌باشد. با تجزیه و تحلیل اطلاعات موجود در قالب یک مدل فرموله شده، می‌توان اولاً، ارتباط بین متغیرهای شاخص‌های فرهنگی و رشد اقتصادی و ثانیاً ارتباط احتمالی بین میزان رشد این متغیرها و نرخ رشد اقتصادی را بررسی کرد.
1-7- روش انجام تحقیق
روش تحقیق شامل چند بخش است :
1 جمع‌آوری داده‌های مهم اقتصادی به صورت کتابخانه‌ای و استفاده از داده‌های منتشر شده‌ی سایت‌های اطلاعاتی از مرکز آمار ایران و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
2 برآورد اثر متغیرهای مورد نظر بر رشد اقتصادی با استفاده از روش داده‌های تابلویی.
3 بررسی آزمون F و آزمون هاسمن.
4 آزمون فرضیه تحقیق و نتیجه گیری.
1-8- محدودیت و موانع تحقیق
موانع و محدودیت‌های متعددی جهت شاخص‌های و آمارهای فرهنگی وجود دارد.
1( آنکه ایجاد نظام کامل از آمارها و شاخص‌های فرهنگی که منسجم، جامع و قادر به توصیف، تحلیلِ روند و تبیین بحث‌های مختلف فرهنگ و مسایل دامنه‌دار فرهنگی و مرتبط ساختن آنها به جنبههای چندگانه توسعه اقتصادی و اجتماعی باشد، مشکل است.
این امر مستلزم ایجاد ارتباط و شبکه‌سازی منابع گوناگون از جمله بخشهای اداری، نمونه‌گیری، پژوهش‌های پیمایشی، ثبت و سرشماری جمعیت و مسکن، هم‌زمان با بهبود پردازش و جمع آوری داده‌ها و شیوه‌ها و روشهای توزیع داده‌ها است.
2( دارای ماهیت سازمانی و سیاسی است. آمارها ذاتاً ماهیتی مبتنی بر اعتماد دارند. در صورتی اعتماد بین پاسخ دهنده و مصاحبه کننده، بین نهادهای عمومی و رسانه‌ها و بین سیاست‌گذاری و آمار گران وجود داشته باشد، آمارها از اعتبار لازم بر خوردارند.
از سوی دیگر برای تولید آمارهای با کیفیت، درجه‌ای از شفافیت و اعتماد بین سازمان‌های دولتی و نهادها و مؤسسات فرهنگی لازم است.
3( که پیچیده‌ترین و چشمگیرترین چالش است، مربوط مسایل مورد سنجش است. بسیاری از مشکلات شاخص‌های فرهنگی به واسطه فقدان داده‌ها نیست بلکه بیشتر به علت درک ناقص مفاهیم و اختلاف بر سر حدود و ثغور فرهنگ می‌باشد.
فقدان تعاریف نظری مشخص از مفهوم و قلمرو فرهنگ و همچنین پیچیده بودن مفاهیم فرهنگی موجب شده است تا تعیین معرف‌های معتبر برای سنجش عملی مفاهیم به عنوان مانع اصلی خود را پدیدار سازد. فرهنگ و تبدیل کردن آن به شاخص‌ها در نگاه اول غیرممکن به نظر می‌آید. در این رویکرد فرهنگ مترادف با زندگی پویا، متنوع و پر از شور و شوق است لذا آن را نمی‌توان با آمار و شاخص تجزیه و تحلیل نمود. جنس فرهنگ از مقوله ارزش‌ها، هنجارها، نگرش‌ها و باورهاست. ماهیت فرهنگ کیفی بوده و تجلی آن در قالب ایده‌ها، مفاهیم و نمادهاست.
4( مشکل دیگر عدم وجود داده‌های کامل، مربوط به شاخص‌های فرهنگی در سالنامه آماری استان‌ها است. به عنوان مثال برای محاسبه سرمایه فیزیکی در سال پایه، سرمایه فیزیکی کل کشور در سال پایه، ضرب در نسبت GDP آن استان به GDP کل استان‌های مورد بررسی میشود. سپس برای سرمایه فیزیکی سال‌های بعد، هزینه‌های عمرانی و تسهیلات پرداختی بانک‌ها به بخش غیر دولتی در هر استان را جمع کرده و به سرمایه فیزیکی سال قبل اضافه میشود. به این ترتیب مهمترین مشکل در تحقیق حاضر، عدم دستیابی به آمارهای کامل در رابطه با موضوع است. همچنین در اغلب موارد نبود آمارهای یکسان در منابع و مآخذ متفاوت از دیگر مشکلات این تحقیق است.
1-9- ساختار نگارش تحقیق
این تحقیق در پنج فصل تنظیم شده است: فصل اول همان طور که مشاهده شد، به کلیات تحقیق اختصاص یافته است. در فصل دوم به بر تعاریف و ادبیات مربوط به تحقیق و همچنین تحقیقات تجربی انجام شده در ایران و سایر کشورها پرداخته خواهد شد. فصل سوم مبانی نظری، معرفی الگو و اطلاعات مربوط به استان‌های منتخب ایران را در برمی‌گیرد. در فصل چهارم با استفاده از مدل داده‌های ترکیبی و آزمون‌های مربوط به آن، رابطه‌ی شاخص‌های فرهنگی و رشد اقتصادی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. همچنین در این فصل فرضیه‌های تحقیق مورد آزمون قرار می‌گیرد. در نهایت، فصل پنجم به نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها اختصاص یافته است.
نابرابری های منطقه ای و عدم تعادل بین مناطق به دلیل داشتن تبعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی موضوع مهمی در بیشتر کشورهای در حال توسعه است. بدون شک برای یک کشور درحال توسعه، توسعه اقتصادی خوب، همان توسعه متوازن مناطق خواهد بود. منابع در همه جا محدود و تمام شدنی هستند، بنابراین هدف ما باید حفظ آنها بوده و تا حد امکان کاری کنیم که از منابع موجود در زمانی طولانی تر به نفع نسل های آینده، استفاده شود. در واقع، نیل به پیشرفت و توسعه فراگیر در آینده مستلزم شناخت مناطق مختلف در مجموعه اقتصاد کشور است. کشور ما نیز، به دلیل داشتن شرایط غیر همگن و امکانات طبیعی متنوع، از این قاعده مستثنی نیست. در نتیجه، موفقیت در این امر مستلزم توجه به معیارهای توسعه بر اساس توانمندی های موجود هر استان در تدوین برنامه های توسعه ملی و منطقه ای بوده و در این راستا قابلیت های استان های مختلف باید شناسایی گردد. بنابراین این فصل به بررسی موضوع و روش تحقیق، اهداف، اهمیت، کاربرد نتایج تحقیق، سؤال های ویژه تحقیق و محدودیت های پژوهش می پردازد.
1-2 شرح تحقیق
1-2-1 موضوع تحقیق
امروزه افزایش توان تولیدی، نیازمند توجه ویژه به بخش صنعت و افزایش سرمایه گذاری در این بخش است. به هر حال اتخاذ سیاست های توسعه صنعتی مناسب در مناطق مختلف و مستعد، می تواند ضامن توسعه تجارت و گسترش بازار های تجاری برای تولیدات صنعتی باشد. در جامعه ایران متأسفانه تأمین نیازها به اقتضای زمان و بدون یك مطالعه و آینده نگری جامع انجام شده است. در حالی كه در سیستم پویا، برآورد نیازها و اولویت های آن در مقیاس كشور، مناطق و استان های مختلف با توجه به وضع موجود، قابلیت ها و امكانات آن صورت می گیرد. اینها از جمله مسائلی هستند كه مدیریت در سطوح مختلف بایستی برای آینده نگری مد نظر قرار دهد و بر این اساس در محدوده یك سیستم جامع رشد و توسعه، برنامه ریزی لازم را تهیه و تنظیم نماید.
امروزه بر همه كارشناسان و مدیران بالایی و میانی دولت ها آشكار گردیده است كه بدون داشتن نگاه كارشناسـی و استفاده از یافته های تحقیقاتی، امكـان برنامه ریزی و مدیریت دستگاههای اداری و نیز تحول آفرینی در اقتصاد مناطق امكان پذیر نیست. استان كرمانشاه نیز به عنوان یك منطقه با اهمیت در كشور و دارای جمعیت و مركزیت مناسب، نمی تواند به دور از این دیدگاه، مدیریت و برنامه ریزی گردد. اهمیت برنامه ریزی در بخش صنعت با توجه به ارتباطات پیشین و پسین بسیار بالا در این بخش، بیشتر از دیگر بخشهای اقتصادی است. در این استان وضعیت سرمایه گذاری و تجارب گذشته آن نشان می دهد كه عموماً روش انتخاب پروژه های سرمایه گذاری به صورت سلیقه های مدیریتی و با كمترین دخالت نتایج مطالعات علمی صورت گرفته است. این موضوع تا آنجا پیش رفته كه حتی در برنامه های توسعه اول، دوم، سوم و چهارم استان كه برای سرمایه گذاری در بخش صنعت، پیشنهادات بسیاری ارائه گردیده، هیچ گونه مأخذی مبنی بر استناد پیشنهادات به یك كار علمی از قبل انجام شده وجود ندارد. همچنین در برنامه های جدید دولت برای توسعه بنگاه های كوچك و زودبازده، مشاهده می گردد كه روش انتخاب طرح ها به گونه ای غیر علمی و غیر اقتصادی در حال اجرا بوده و تقریباً تنها عامل مؤثر انتخاب طرح، دارا بودن طرح توجیهی و سرعت در ارائه آن به كار گروه اشتغال استان می باشد. بر این اساس نیاز به تدوین و اجرای یك طرح پژوهشی با روشهای علمی قابل قبول برای بررسی زمینه های دارای مزیت سرمایه گذاری صنعتی در استان آشكار می گردد. این مطالعه به دنبال این نیاز تعریف گردیده و قصد دارد تا با بررسی وضعیت عمومی بخش صنعت در كنار استفاده از روشهای تاكسونومی عددی و تحلیل عاملی به زمینه تحلیلی و كارشناسی دست یابد كه با استفاده از آن می توان تا حدودی اولویت های سرمایه گذاری صنعتی را بدست آورد.
1-2-2 اهداف تحقیق
1- شناسایی قابلیت ها و تعیین اولویت های سرمایه گذاری صنعتی استان كرمانشاه با تأكید بر شاخص سودآوری.
2- شناسایی قابلیت ها و تعیین اولویت های سرمایه گذاری صنعتی استان كرمانشاه با تأكید بر شاخص اشتغال.
3- شناسایی قابلیت ها و تعیین اولویت های سرمایه گذاری صنعتی استان كرمانشاه با تأكید بر شاخص تركیبی سودآوری و اشتغال (شاخص های سرمایه گذاری).
1-2-3 اهمیت تحقیق
بخش صنعت یكی از مهم ترین بخش های اقتصادی در ایجاد رشد و توسعه است. صنعت برای بخش های دیگر راه را هموار می سازد به طوری كه بدون یاری صنعت، فعالیت بخش های دیگر در دنیای كنونی تقریباً دشوار و حتی غیر ممكن است. بنابراین با توجه به نقش كلیدی صنعت دست یابی هر جامعه ای به توسعه اقتصادی، بدون دست یابی به رشد بخش صنعت میسر نیست. اهمیت این مطالعه در این است كه برنامه ریزی و توسعه بخش صنعت را هدفمند نموده و امكان انتخاب استراتژی های توسعه را بر اساس شاخص های با اهمیتی چون اشتغال زایی و سودآوری امكان پذیر می نماید.
1-2-4 كاربرد نتایج تحقیق
1- رهنمون ساختن تحلیل گران و برنامه ریزان صنعتی استان در راستای تعیین اولویت سرمایه گذاری ها و تخصیص اعتبارات صنعتی با توجه به مزیت های نسبی و اولویت های تعیین شده.
2- تعیین قطب های رشد به منظور توسعه فعالیت های اقتصادی و تمركز سرمایه گذاری در منطقه و همچنین اتخاذ سیاست ها و اقدامات تشویقی.
3- شناسایی تولیدات و صنایعی كه از سودآوری و اشتغال زایی بالاتری نسبت به بقیه برخوردارند و سیاست گذاری تشویق تولید این قبیل صنایع و هدایت منابع و امكانات از صنایعی كه فاقد مزیت می باشد، به سوی این فعالیت ها.
4- كاربرد دیگر نتایج تحلیلی ارایه الگوی مناسبی جهت استفاده از منابع محدود مالی در جهت رشد و تقویت تولید صنعتی برای دست یابی به مزیت های نسبی استان در امر صادرات صنعتی می باشد.
1-2-5 سؤال های ویژه تحقیق
از آنجا كه در این تحقیق در ابتدا حدس و گمانی نسبت به نتایج حاصل نمی توان ارائه داد، لذا به صورت محتوایی و تنها بر اساس سؤالات مشخص تحقیق پیش خواهیم رفت. این موضوع با اهمیت است كه روش انتخاب شده به گونه ای است كه تنها از آن می توان در حیطه مشخص و تلاش برای یافتن پاسخ سؤالات استفاده نمود. لذا با توجه به این موضوع سؤالات اصلی این تحقیق به صورت زیر ارائه می گردد:
1- اولویت ها و گرایش های سرمایه گذاری صنعتی استان كرمانشاه با توجه به شاخص سودآوری كدام است؟
2- اولویت ها و گرایش های سرمایه گذاری صنعتی استان كرمانشاه با توجه شاخص اشتغال كدام است؟
3- اولویت ها و گرایش های سرمایه گذاری صنعتی استان كرمانشاه با توجه به شاخص تركیبی اشتغال و سودآوری (شاخص های سرمایه گذاری) كدام است؟
1-2-6 روش انجام تحقیق
نوع مطالعه به صورت اسنادی و توصیفی است و جامعه آماری مورد بررسی شامل كلیه كارگاههای صنعتی با ده نفر كاركن و بیشتر صنایع استان كرمانشاه و كل كشور (سال 1383) بر اساس طبقه بندی آیسیك (ISIC) دو رقمی می باشد.
ابزار تجزیه و تحلیل در این تحقیق فنون آماری به ویژه تاكسونومی عددی و تحلیل عاملی می باشد. برای پردازش داده های خام از نرم افزارهای Excel وSpss استفاده خواهد شد.
تاكسونومی عددی از جمله روش هایی است كه قادر است با تلفیق مجموعه ای از شاخص ها، یك مجموعه را به زیر مجموعه های كم و بیش همگن تقسیم كرده و میزان درجه برخورداری هر صنعت را مشخص سازد. این روش علی رغم كاربردهای فراوان آن دارای محدودیت ها و نقایصی است. به طوری كه نتایج آن برای شاخص های همبسته دارای تورش بوده، و همچنین برای همه شاخص ها وزن یكسانی در نظر می گیرد. برای رفع این مشكلات از روش تحلیل عاملی استفاده می شود. تحلیل عاملی از تكنیك های آماری چند متغیره می باشد، كه از پایه تئوریكی بسیار قوی برخوردار است. به كمك تحلیل عاملی می توان تعداد زیادی متغیر را به تعداد كمتری از عوامل تقلیل داد، به طوری كه این عامل ها از همدیگر مستقل، و هر یك تركیب خطی از شاخص های اولیه می باشند. بارزترین مشخصه این روش، قابلیت كاهش حجم داده می باشد، علاوه بر این برای هر كدام از شاخص ها وزن مناسبی تعیین می كند. پس در ابتدا با تكنیك تحلیل عاملی، هم خطی بین شاخص ها رفع، و شاخص های اولیه به تعدادی فاكتور یا عامل خلاصه، و به هر یك وزن مناسب داده می شود. سپس با به كارگیری تكنیك تاكسونومی عددی درجه برخورداری صنایع مختلف تعیین می شود. در نهایت با استفاده از همین درجه برخورداری، صنایع را بر اساس سه شاخص سودآوری، اشتغال و شاخص تركیبی سودآوری و اشتغال (اولویت سرمایه گذاری) رتبه بندی می كنیم.
1-2-7 ابزار گردآوری داده ها
ابزار گردآوری داده ها از طریق مطالعه و استخراج از گزارشهای موجود مركز آمار ایران، سازمان مدیریت و برنامه ریزی و وزارت صنایع می باشد.
1-2-8 محدوده تحقیق
الف) قلمرو مكانی تحقیق:
هدف این تحقیق شناسایی و رتبه بندی صنایع كارگاهی با ده نفر كاركن و بیشتر استان كرمانشاه بر اساس كدهای آیسیك دو رقمی است.
ب) قلمرو زمانی تحقیق:
آمارهای استخراج شده توسط طرح آمارگیری كارگاههای بزرگ صنعتی كشور (استان كرمانشاه) در سال 1383 است.
1-3 محدودیت های تحقیق
مهمترین محدودیت در این تحقیق روش تاكسونومی عددی می باشد. بدین معنی كه به كارگرفتن روش تاكسونومی عددی به تنهایی، ما را با مشكل هم خطی مواجه می سازد. این مشكل باعث بروز اطلاعات اضافی شده و موجب كاهش كارایی برآوردها می شود. بنابراین برای رفع این محدودیت می بایست از روش تحلیل عاملی استفاده شود كه این خود ما را با مشكل و محدودیت در انتخاب و تعداد شاخص ها، مواجه می سازد. بدین مفهوم كه می بایست از یكسری شاخص هایی استفاده كرد كه تحلیل عاملی، ورود آنها به تحلیل را مجاز می شمارد.
مهمترین محدودیت بعدی در ارتباط با رتبه بندی فعالیت های مختلف صنعتی می باشد. بدین معنی كه روش تاكسونومی، فاصله برخورداری یا توسعه یافتگی های مختلف صنعتی از جهات مختلف سودآوری، اشتغال زایی و یا اولویت سرمایه گذاری صنعتی را به صورت یك مقدار كمی نشان نمی دهد. بلكه بر اساس یك معیار رتبه ای و در حالت مقایسه ای نمایان می سازد. در واقع نمی توان پی برد كه میزان سود فعالیت صنعتی دارای رتبه اول چه مقدار بیشتر از فعالیت های دیگر و با رتبه های پایین تر می باشد.
به طور خلاصه می توان گفت كه روش مذكور فاصله كمی بین فعالیت های صنعتی را مشخص نمی سازد، بلكه فاصله رتبه ای بین آنها را آشكار می نماید.
1-4 واژگان كلیدی
1- برنامه ریزی منطقه ای:
برنامه ریزی منطقه ای فرآیند ی است، در جهت مشارکت مردم و مناطق در برنامه ریزی و فراهم آوردن موجبات برنامه ریزی از جهت انطباق با برنامه های کلان ملی و ویژگی های منطقه ای (زیاری، 1378).
2- تحلیل عاملی:
یكی از روش های آماری است كه در تركیب شاخص ها، ضمن تعیین ابعاد آنها، مشكلات ناشی از ناهمسانی واحد سنجش، اهمیت نسبی و تناسب شاخص ها را بر طرف می كند (طاهری، 1375).
3- روش تاكسونومی عددی:
این روش قادر است كه یك مجموعه را بر اساس یك سری شاخص های داده شده به زیر مجموعه ای همگن تقسیم كند. همچنین قادر است كه اعضای مجموعه را طبقه بندی نماید (نوربخش، 1356).