دین همواره نقش اساسی در پیدایش، تحوّل، و بالندگی تمدّن و علوم و فنون، و بهطورکلّی، فرهنگ عامّ بشری داشته است. و در تمدّن اسلامی، اسلام نقش یگانه و آغازین، در ظهور و شکوفایی آن دارد. همة علوم و فنون، به نوعی منشأ آنها انگیزة دینی و نصوص اسلامی است؛ در رأس علوم، ادبیّات است که ارتباطی تنگاتنگ با متون و نصوص دینی دارد؛ متونی که بیشتر به زبان عربی نوشته شدهاند و رابطهای تنگاتنگ با زبان و ادب عربی دارند. علمای شیعه در پیدایش علوم و فنون شیعی، همیشه پیشگام بودهاند و کتب علمی فراوانی در این زمینه، تدوین و تألیف کردهاند؛ استاد محدّث، یکی از نمونة این عالمان وارسته بود که دارای درد دین بوده، و از سر اعتقاد، کارهای تحقیقی برجستهای، به جامعة فرهنگی و ادبی ارائه کرده است.
او به عنوان یک عالم متعهّد فرهنگ شیعی، کوشید تا با زدودن گرد و غبار از چهرة متون اسلامی و بویژه شیعی، بسیاری از این متون را تصحیح، و به زیور طبع آراست. و مقدّمهها و تعلیقات موشکافانة او بر این متون، او را مرجع و منبع بسیاری از علما و فضلا کرده است. کوشیدهایم تا در این پژوهش که مشتی از خروار است و عشری از اعشار، در حدّ توان خود، نقش و جایگاه این عالم وارسته و فاضل برجسته را، در ادبیّات شیعی و عربی بررسی کنیم.
1-3- اهداف تحقیق
آشنا شدن با زندگینامه و آثار و خدمات علما و فضلا، شور و شوقی دیگر به انسان میدهد و او را در ادامة مسیر ناهموار زندگانی، بیشتر دلگرم میکند؛ بالأخصّ عالمان وارستهای که در حوزة دین و معارف اهل بیت، عمری را تلاش و کوشش کردند. استاد میرجلالالدّین محدّث ارموی، از این عالمان وارسته بود که علم و ایمان به بهترین نحو، در وجودش عجین شده بود. تمام وجودش را وقف احیای آثار مکتوب شیعی کرد که عناکب نسیان، تارهای خود را بر روی آنها تنیده بود.
با توجّه به تلاش و کوششهای بیوقفة او در حوزة ادب شیعی و عربی، معرّفیکردن و شناساندن چهرة علمی و درجة معرفت او در زمینة کارهای پژوهشیاش، کاری است دلپذیر و وظیفة شرعی هر انسانی، برای الگو قرار دادن او برای طالب علمان.
1-4- ضرورت انجام تحقیق
امروزه تحقیق و پژوهش در متون دینی، و آشنا شدن با زندگانی و آثار و خدمات عالمان دینی، از ارزش والایی برخوردار است؛ چرا که سعادت دنیوی و اُخروی در پی دارد. صرفنظر از تلاشها و خدمات بیوقفة آنها، در احیای این متون، و تلاش برای اعتلای فرهنگ این مرز و بوم.
بنابراین، معرّفی پژوهشگرانی چون استاد محدّث ارموی، و شناساندن آثار و خدمات و کارهای پژوهشی این پیر میدان تحقیق و پژوهش، در حوزة متون شیعی و عربی، و احیای این متون از زیر گرد غلیظ نسیان، کاری است لازم و ضروری. و با توجّه به نقش مهمّی که استاد محدّث در احیای آثار مکتوب شیعی داشته، در این راه تاکنون، کاری مستقلّ و درخور صورت نگرفته است.
بنابراین، لازم و ضروری به نظر میرسد که این اسطورة علم و ایمان، شناخته شود و به همگان معرّفی گردد تا حقّ مطلب ادا شود.
1-5- استفادهکنندگان از نتایج تحقیق
استفادهکنندگان از تحقیق در مرحلة اوّل، دانشجویان زبان و ادبیّات فارسی و عربی و استادان دانشگاهها و سپس طلّاب حوزههای علمیّه
و همة علاقهمندان به زبان و ادب فارسی و عربی است.
تأثیر و نقش استاد محدّث ارموی در احیا و شناخت منابع شیعهشناسی تا چه حدّ بوده است؟
- شیوة استاد محدّث ارموی در «مقدّمهنویسی»، «تصحیح»، و «تعلیق» بر متون، چگونه بوده است؟
- علّامه محدّث ارموی در تحقیقات ادبیّات عربی، چه جایگاهی دارد؟
- نقش استاد محدّث ارموی در دفاع از حقّانیّت مذهب تشیّع چیست؟
فرضیّهها:
- استاد محدّث ارموی، تلاشهای گستردهای را در جهت گردآوری، و تصحیح و انتشار منابع شیعی به عمل آوردهاند و کارهای تحقیقی برجستهای به جامعة فرهنگی و ادبی ارائه کردهاند.
- استاد محدّث، در «مقدّمهنویسی»، «تصحیح»، و «تعلیق» بر متون، تا اندازهای پیرو شیوة قدما بود و براساس گرایشهای حوزوی خود، مقدّمهها و تعلیقات مطوّلی را بر متون تصحیحی خود نگاشتهاند.
- تسلّط و احاطة کامل استاد محدّث، بر تمام زیر شاخههای ادبیّات عرب، و تحقیق و پژوهش در متون و نصوص اسلامی که بیشتر به زبان عربی نوشته شدهاند، او را بر آن داشته که بیشتر به تصحیح متون عربی روی آورد.
- استاد محدّث بیگمان، از پرچمداران معارف شیعی و مذهب اهل بیت بودهاند و به جرأت میتوان گفت که در حوزة متون شیعه، مصحّحی به اندازة وی، از حریم تشیّع و معارف خاندان وحی دفاع نکرده است.
1-7- تعریف مفاهیم مطرح شده در سؤالها و فرضیّههای تحقیق
میرجلالالدّین محدّث ارموی:
میرجلالالدّین محدّث ارموی از مصحّحان و پژوهشگران دینی معاصر است که نقش بسیار مهمّی در احیای میراث مکتوب اسلامی داشته، و مصحّحی برجسته در حوزة متون اصیل تاریخ تشیّع بوده است. او با بهرهگرفتن از محضر فضلا و علمای دینی و حوزوی، و بالأخص تلاش و کوشش شبانهروزی خود، به استیلای علمی بر فقه، اصول، حدیث، کلام، صرف و نحو، و لغت و زبان و ادبیّات عربی، و درک عمیق از نصوص اسلامی دست یافت. و از این علوم و فنون، در تصحیح متون اصیل شیعی، در هر دو حوزة زبان و ادبیّات فارسی و عربی استفاده نمود. آنچه که کار این استاد فرهیخته را از دیگر پژوهشگران متمایز ساخته؛ نوشتن تعلیقات، تصحیحات، و مقدّمههای بسیار دقیق و پربار بر متون اصیل شیعی است.
ادبیّات شیعی:
در برگیرندة آثار ادبی و متون و نصوص اسلامی است که در آن، از ارزشهای خاصّ شیعه دفاع میشود، و یا در مناقب و مراثی بزرگان دین، یا دربارة حادثههای مهمّ تاریخ تشیّع، مطالبی را با بیان هنری ارائه میدهد.
ادبیّات عربی:
در برگیرندة آثار ادبی است که به زبان فصیح عربی؛ یعنی زبانِ قرآن نوشته شدهاند و گسترة زمانی از 150 سال قبل از اسلام تا عصر حاضر را در بر میگیرند که در دورة اوّل، شامل قصاید مشهور اعراب جاهلی و خطبههای معروف آنان است. و در دورة خلفای راشدین، در برگیرندة شعر اسلامی است که اغلب در رثای شهدا و مدح پیغمبر9و اسلام است و پس از آن، در دورة اموی، بازتاب آن به ادبیّات جاهلی و اندکی ادبیّات اسلامی، و در عصر عبّاسیان، با آشنایی اعراب با فرهنگ ملل متمدّن، به اوج شکوفایی و اعتلا، چه در بُعد لفظ، و چه در بُعد معنا میرسد و پس از سقوط بغداد تا شروع نهضت ادبی جدید، تحت تأثیر ادبیّات اروپا، سیر نزولی و انحطاط میپیماید. آثاری ارزشمند از فضلا و دانشمندان در این زمینه، به یادگار مانده است.
نقد و تصحیح متون:
«نقد» در لغت، به کار افرادی گفته میشود که زرِ خالص را از ناخالص با سنگِ محک، متمایز مینمودند و در اصطلاح ادبیّات، به بررسیِ فنّیِ آثار ادبی، و مشخّصکردن محاسن و معایب آن، براساس معیارهای خاصّ ادبی و علمی، اطلاق میگردد. در مورد متون خطّی قدیمی، براساسِ مقایسة نسخههای معتبر و نزدیک به زمان تألیف، در پی یافتن متن و ضبط صحیح کلمات و عبارات و نزدیک کردن متنِ نسخه با متنِ مؤلّف، همراه با دلایل علمی و فنّی است.
تعلیقات:
«تعلیقات»، جمع تعلیق است، مصدر باب تفعیل، در عربی، به معنای «درآویختن چیزی و متعلّق گردانیدن است» و در فارسی، به معنای ضمیمه، تتمّه، حاشیه، و حتّی فهرست میآید. در تعلیقات که معمولاً در آخر متن اصلی کتاب میآید، در مورد مشکلاتِ لغوی، ادبی، و تاریخی متن، بحث میشود.
حواشی:
«حواشی»، جمع حاشیه است؛ به معنای مطالب وابسته به عباراتِ متن کتاب، مندرج در قسمتهای کنارههای سهگانة صفحات نسخه، بهطوریکه، تمام زمینة کنارهها را شامل نگردد.
فرم در حال بارگذاری ...
