وبلاگ

دین از قدیم‌ترین، ریشه‌دارترین و گسترده‌ترین پدیده‌های اجتماعی و از نیرومندترین و پایدارترین نهادهای زندگی اجتماعی انسان در طول تاریخ بوده است.

لذا همواره ادیان بزرگ با چالش‌های فراوانی روبرو بوده‌اند که کمی از این چالش‌ها بزرگ اثرگذار نیرومند جنبش‌های دینی یا مذهبی است[6].

 

برخی از متخصصان به‌ویژه جامعه‌شناسان دین برای توصیف جنبش‌های مذهبی وادیان جزئی از واژه جنش های دینی جدید استفاده می‌کنند.

 

بر اساس آمار مراکز بین‌المللی اکنون بیش از هزار فرقه و جریان معنوی در جهان وجود دارد که تقریباً آن‌ها را می‌توان در ایالات‌متحده آمریکا یافت. در کشورهای اروپایی بیشترین تعداد فرقه‌ها در انگلستان (700) و کمترین آن در سوئیس و سوئد (50تا100فرقه)یافت شده‌اند[7].

 

با عنایت به این‌که  جنبش‌های دینی برحسب عقاید، مناسک، ساختار سازمانی و پذیرش اجتماعی باهم متفاوت‌اند و گاه شباهت نیز دارند. دانشمندان علوم اجتماعی در ارائه تعریفی جامع از جنبش‌های دینی و تدوین معیارهای مشخص برای طبقه‌بندی آن‌ها با مشکلاتی مواجه شده‌اند. بااین‌حال امروزه متخصصان معمولاً جنبش‌های دینی برای توصیف گروه‌هایی که از مسیر اصلی دینی جداشده‌اند به کار می‌برند[8].

 

به‌طور معمول دو نوع از تعاریف در حوزه‌ی جنبش‌های دینی به کار گرفته می‌شوند: نوع اول تعریف مخالفین جنبش‌های دینی است که به ماهیت فرقه‌ای آن اشاره‌کرده و آن را برحسب مجموعه‌ای از ویژگی‌های منفی تعریف می‌کنند درحالی‌که متخصصان و دانشگاهیان به دنبال ارائه تعریفی فارغ از ارزش‌گذاری بدون قضاوت و سوگیری بوده و در تعریف این جنبش‌ها به زمان و مکان سرچشمه آن‌ها اشاره می‌کنند.

 

برای ارائه تعریف مقبول‌تر و واقعی‌تر سه معیار برای تعریف جنبش‌های دینی به کار گرفته: نخست آن که یک جنبش دینی نوظهور و نوین است دوم آن‌که خارج از جریان حاکم و مسلط است و در نهایت طرفداران و پیروانش را از فرهنگ  میزبان  جذب می‌کند[9].

 

فرقه بابیه که از فرقه‌های انشعابی و انحرافی مذهب تشیع است که با تکیه بر اندیشه‌های سید محمد شیرازی که بعدها  معروف به باب شد، به وجود آمد از مهم‌ترین زمینه‌های شکل‌گیری بابیه به طور کلی  می‌توان از شیخیه نام برد که در رأس آن شیخ احمد احسائی و شاگردان سید کاظم رشتی قرار داشتند و سیدعلی محمد شیرازی نیز چون از شاگردان برجسته‌ی  سید کاظم رشتی بود از استادش تأثیر فراوان پذیرفته و بعد از مرگ او و کش‌وقوس‌های فراوان خود را به‌عنوان باب استادش سید کاظم رشتی و رکن رابع معرفی کرد که در

 اعتقادات شیخیه عقیده محکمی بود.

 

بعد از گذشت مدتی سید علی‌محمد شیرازی طرفدارانی را در اطراف خود مشاهده کرد و شروع نمود به ابراز ادعاهای واهی خود و این‌گونه بود که جنبش بابیه متولد شد. از آنجایی که پشت صحنه‌ی تأسیس فرقه انحرافی نقشه‌های فراوانی وجود دارد ویکی از اساسی‌ترین آن‌ها ایجاد خلل در یکپارچگی و ایجاد سستی و کارکردهایی از این قبیل است، لازم است تا به‌صورت دقیق و موشکافانه زمینه‌هایی که باعث پیدایش فرقه‌های انحرافی می‌شود مورد کنکاش و بررسی قرار گیرد که یکی از مهم‌ترین  این زمینه‌ها، زمینه‌های اجتماعی است.

 

لذا نگارنده سعی دارد تا زمینه‌های اجتماعی پیدایش بابیه را آن هم در ایران شیعی به‌صورت برجسته و منسجم بیان کند واحیانا مورد بررسی و نقد جامعه‌شناسانه قرار دهد.

 

 

 

1-3 هدف از تحقیق

 

هدف از این تحقیق بررسی زمینه‌های اجتماعی جنبش بابیت به‌عنوان یک جنش مذهبی از آغاز تا سقوط آن است. سؤال اصلی ما این است: فرقه بابیه از  چه زمینه‌های اجتماعی بهره گرفت و خود را به‌عنوان یک جنبش مذهبی در جامعه ایران معرفی نمود؟ و اینکه آیا تمامی زمینه‌های اجتماعی دخیل در ظهور این فرقه زمینه‌های داخلی بودند؟یا زمینه‌های خارجی نیز در به وجود آمدن این فرقه مؤثر و تأثیرگذار بوده‌اند؟

 

در این تحقیق می‌خواهیم جنبش بابیت را از زاویه جامعه‌شناسی مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم و زمینه‌های اجتماعی این جنبش مذهبی را برجسته نموده و روشن کنیم که آیا این جنبش تعاملی بااقتدار ملی داشته است یا نه.

 

به گمان ما قدرت‌های استعماری از این قبیل فرقه‌ها(شیخیه، بابیه، و حتی بهائیت) برای شکستن اقتدار ملی ایران استفاده نموده‌اند. به عبارت دیگر یکی از سؤال‌های  مادر این تحقیق بررسی نقش استعمار به‌عنوان یک زمینه اجتماعی خارجی مؤثر در بروز و ظهور این فرقه می‌باشد که در بخش‌های بعدی در این  مورد به‌طور مفصل بحث و بررسی صورت خواهد گرفت.

 

 

 

 

     1-4  سؤالات تحقیق

 

1-  آیا ساختار حکومتی (وضعیت ساسی کشور) در پیدایش بابیت تأثیر گذار بوده است یا نه؟

 

2-  نقش استعمار (به عنوان زمینه اجتماعی خارجی) و استبداد حاکم بر جامعه چگونه بوده است؟

 

3-  آیا وضعیت اقتصادی مردم و سواد و آگاهی آنها تا چه اندازه مؤثر بوده است؟

 

 

[1].H.Blumer,socialmovments,leeA.M.princip les of sociology.Barnes and Novle , 1969, p 199

 

[2].A.Touraine , the voice and the Eye; an analysis of social movments , Cbmridge University press1981 , p 29

 

[3].C.Tilly, from Morilization to Revolution : Readings Mass: Addison-Wesley , 1978, p 9

 

[4].J.D.Mccarthe , social Movmentin an oeganizational society , New brunswich/; Transaction Books , 1987, p 20

 

[5].A.Ciddens ,sociology, Cbmridge University : polity press , 1989 , p 624

 

[6].محمد اسماعیل ریاحی و زین العابدبن جعفری ، ” بررسی همبسته های اجتماعی و میزان گرایش به جنبش های دینی جدید “،  مجله جامعه شناسی ایران،  دوره 10 ،  ش2 (تابستان 88 )،  ص 54

 

[7].همان ،  ص56

 

[8].همان

 

[9].همان ،  ص57