وبلاگ

ی تحقیق

 

حافظ شیرازی در سرودن غزلیّات عاشقانه ـ عارفانه، گوی سبقت را از همگان ربوده است. دیوان او مورد توجّه عام و خاص بوده و علاقمندان فراوانی دارد. خواننده حافظ با علم به این که اشعار حافظ برخاسته از مشرب عرفانی اوست، در لا به لای اشعارش تضادها و تناقضاتی را مشاهده می کند که در نگاه اوّل این گونه دریافت می شود که حافظ چندان متشرّع نبوده و در سلوک عرفانی حافظ، گذشتن از شریعت جایز است.

 

این پایان نامه درصدد پاسخگویی به دلایل وجود تضاد بین دین و عرفان در اشعار حافظ بوده و با توجّه به این که این تضادهای ظاهری هم جنس نبوده، بالطبع دلایل مختلفی هم خواهد داشت؛ هم چنین نکته حائز اهمیّت در این پایان نامه، پرداختن به دو نوع خاص از انواع تضادها و تناقضات ظاهری در دیوان حافظ است که با یک نگاه و دید جدید به این نتیجه مهم خواهیم رسید که تضادی وجود نداشته و شاعر با زبان رمز و اشاره درصدد بیان نکته ای ویژه می باشد.

 

1ـ3. پرسش های تحقیق

 

این تحقیق درصدد پاسخگویی به پرسش های زیر است:

 

1ـ دلایل اصلی وجود تضادهای ظاهری بین دین و عرفان در دیوان حافظ چیست؟

 

2ـ آیا حافظ راه رسیدن به عرفان واقعی (حقیقت) را در گذشتن از شریعت می داند؟

 

3ـ آیا حافظ قصد شوخی با مقدّسات را دارد؟

 

4ـ چه ابیاتی از دیوان حافظ باعث شده است که برخی او را بی دین تصوّر کنند؟

 

1ـ4. اهمیّت و ضرورت تحقیق

 

 

 

هدف از این تحقیق روشن کردن این مهم است که برای اظهارنظر در مورد شعر حافظ، اکتفای صرف به ظاهر اشعار، در واقع جفا به حافظ است. درد بزرگ حافظ که در اکثر اشعارش موج می زند، ظاهرسازی و ظاهر فریبی است. دردی که در هم عصران دیده و برای مبارزه با آن زبان مخصوص و فرهنگ واژگانی وارونه ای برای خویش ابداع نموده است؛ تا یادآور شود که اصالت در نیّت و عمل است.

 

1ـ5. پیشینه ی تحقیق

 

صاحب نظران بسیاری در مورد حافظ و اشعارش اظهارنظر نموده اند. در مورد بسیاری از واژه های شعرش کتاب ها نوشته شده است، از جمله در مورد میل به گناه و حتّی در مورد این که آیا او شراب می نوشیده است یا نه؟ مقاله های فراوانی با موضوع مشترک و اظهارنظرهای متفاوت و گاه حتّی متضاد و متناقض. و جالب این که هر نویسنده و صاحب نظری از نظرگاه خویش او را کاملاً مثبت و یا کاملاً منفی دیده است. و اگر کسی هم پیدا شده که به حافظ و شعرش منصفانه تر بنگرد، او را فردی متناقض معرّفی نموده است چرا که برخی او را شاعری عارف نامیده اند؛ عارفی که شراب می نوشد؛ معشوقه باز است؛ به قیامت معتقد است؛ پاک اعتقاد است ولی گاه به قیامت شک دارد و چون خیّام از اشعارش بوی انکار معاد می آید. گروهی او را بی دین و گروهی نیز او را متأثّر از مرام و مسلک مولایمان امام علی (ع) دانسته اند. بازار حافظ شناسی بازار رنگارنگی است؛ حال آن که هر انسان منصفی می داند که یک شخص دارای یک نوع اعتقاد است و چند رنگ و چند شکل نخواهد شد. بنابراین می توان دریافت که ابهامات بسیاری در مورد حافظ مانده است که هنوز به قول خودش « ناگفته مانده » است.

 

1ـ6. اهداف تحقیق

 

اهداف تحقیق را می توان در موارد زیر برشمرد:

 

1ـ بیان دلایل وجود تضادهای ظاهری در دیوان حافظ

 

2ـ تثبیت وجود بینش عمیق عرفانی در دیوان حافظ با دلایل محکم و متقن

 

3ـ روشن کردن این نکته مهم که حافظ با دین داری بحث دارد نه دین.

 

4ـ رساندن پیام ارزشمند حافظ به خوانندگانش که سلامت باطن بر ظاهر ترجیح دارد.

 

5ـ روشن نمودن این نکته مهم که حافظ تعمداً واژه هایی را برای رسیدن به هدفی خاص در کنار هم قرار می دهد.

 

1ـ7. فرضیه های تحقیق

 

1ـ از دلایل مهم وجود تضاد در شعر حافظ بیان اعتراض حافظ به متشرعین عصر خویش است.

 

2ـ حافظ راه رسیدن به حقیقت را در تبعیّت از شریعت و به جا آوردن آداب طریقت می داند و در گذشتن از شریعت و احکام دین هیچ نظر قطعی نداده است.

 

3ـ راز طنزها و شوخی با مقدّسات، در واقع بیان انتقاد او به زهد ریاکارانه متشرعین است؛ و در اکثر آن ها رازی نهفته است.

 

4ـ عرفان حافظ مبتنی بر عشق است و به همین خاطر گاه اظهارنظرهایی می کند که برای همگان قابل فهم نیست.

 

1ـ8. حدود قلمرو تحقیق

 

محدوده ی کار در این پژوهش بررسی ساختاری، زیباشناختی و محتوایی اشعار حافظ است. در این زمینه با توجّه به تسلّط کامل حافظ به قرآن، در مواردی که از لحاظ محتوایی در یک بیت نکته ای جدید و گاه عجیب بیان شده بود که از قطعیّت خاصّی برخوردار بود و ظاهراً در تضاد با دین، با رجوع به قرآن یا نهج البلاغه و کتب دینی، احکام مربوط به آن استخراج و شبهات مرتفع گردید.