بیمه به عنوان نهادی كه میتواند نوعی آرامش و امنیت خاطر را برای افراد جامعه در بر داشته باشد از گذشته تا به امروز مورد توجه قرار داشته است. رابطهای که در قالب قرارداد بیمه بین بیمهگر و بیمهگذار برقرار میشود، حقوق و تكالیف بسیاری را برای طرفین به دنبال خواهد داشت. در این بین برخی تكالیف از اهمیت ویژه برخوردارند و عدم ایفای آنها ممکن است اعتبار قرارداد را متزلزل نماید. تعهد به ارائه اطلاعات تكلیفی از این دست است كه متقابلا بر عهده طرفین قرارداد قرار میگیرد.
در قرارداد بیمه طرفین در شرایط خاصی از لحاظ اطلاعاتی قرار دارند، بطوری كه كسب اطلاعات برای آنها از هر طریقی ممكن نیست، از طرفی اهمیت در اختیار داشتن اطلاعات كافی و دقیق در قرارداد بیمه بیشتر از بسیاری دیگر از قراردادهاست. بیمهگذار باید اطلاعات كافی داشته باشد تا بتواند حقوق و تكالیف قراردادی خود را به درستی بشناسد و بكار بندد، و حتی جدیتر از وی بیمهگر باید اطلاعات كاملی را در اختیار داشته باشد تا بتواند در خصوص انعقاد قرارداد و پذیرش مسئولیت ریسك تصمیم بگیرد. به این ترتیب بحث در خصوص تعهدات اطلاعاتی در قرارداد بیمه نه تنها از جنبه نظری ، از لحاظ عملی نیز بسیار راهگشاست. پایاننامه حاضر در راستای همین هدف تدوین شده است.
جهت ورود به بحث در فصل اول تحت عنوان کلیات ابتدا به عموماتی در خصوص تعریف بیمه و ارکان آن، پیشینه تاسیس و شکلگیری نهاد بیمه، ماهیت و شرایط عمومی و اختصاصی صحت آن، و در ادامه چگونگی شكلگیری نظریه ارائه اطلاعات در حقوق قراردادها و معنا و مفهوم آن و مصادیق پذیرفته شده آن در قوانین پرداخته میشود.
در فصل دوم تعهداتی كه بیمهگر و بیمهگذار و اشخاص ثالث در جهت انتقال اطلاعات صحیح بر عهده دارند، مبانی و ماهیت و همچنین قلمرو شمول آن، و در فصل سوم شرایط ایجاد مسئولیت و ضمانت اجراهای نقض تعهدات اطلاعاتی مورد مطالعه قرار خواهند گرفت.
مبحث اول : تعریف بیمه و سابقه تاریخی آن
قبل ورود به بحث اصلی ارائه اطلاعات در قرارداد بیمه، بهتر است تا ابتدا مفهوم بیمه و چگونگی شکلگیری و سیر قوانین آن مورد مطالعه قرار بگیرد.
گفتار اول : تعریف بیمه و عناصر آن
نویسندگان حقوقی تعاریف زیادی از بیمه ارائه دادهاند که در ظاهر متفاوت اما در حقیقت تمام این تعاریف یک ماهیت را بیان میکنند.
بند اول : تعریف بیمه
ابتدا به معنای بیمه در لغت و سپس در اصطلاح حقوقی پرداخته میشود.
- در لغت
درخصوص ریشه کلمه بیمه دو اختلاف نظر عمده وجود دارد. برخی آن را ماخوذ از زبان هندی دانستهاند، در مقابل گروهی معتقدند بیمه ماخوذ از کلمه فارسی بیم و متضاد آن بوده و به معنای ایجاد امنیت در مقابل خطر وضع شده است؛ زیرا عامل اساسی انعقاد بیمه ترس و گریز از خطر و حصول تامین می باشد.[1]
توجه به ریشه لغوی بیمه در سایر زبانها در این خصوص میتواند مفید باشد. واژه التامین در زبان عربی مفهوم تضمین و امنیت را میرساند.[2] در حقوق انگلستان واژه insurance معادل انگلیسی بیمه بوده که به اعتقاد لغت شناسان از ریشه لاتینecurus به معنای اطمینان گرفته شده که علاوه بر بیمه در معانی تضمین و تامین نیز بکار رفته است. در زبان روسی نیز اصطلاحeuhaboxaptc معادل واژه بیمه مشتق شده از ریشه xaptc (استراخ) به معنای ترس میباشد. معادل واژه بیمه در فرانسه نیز لغت assurance میباشد.[3]
- در اصطلاح حقوقی
بیمه در معنای حقوقی چندان از معنای لغوی خود دور نیفتاده است. حتی به نظر میرسد میان معنای لغوی و اصطلاحی بیمه نمیتوان تفکیک مشخصی نمود و در کتابهای لغت نیز بیمه به عنوان یک قرارداد حقوقی تعریف شده است.در فرهنگ معین بیمه چنین تعریف شده است: «عملی است که اشخاص با پرداخت وجهی، قراردادی منعقد کنند که در صورتی که موضوع بیمه گذاشته شده به نحوی از انحا در مخاطره افتد شرکت بیمه از عهده خسارت برآید.»
در فرهنگ عمید ذیل واژه بیمه آمده است «عملی که شخص هرگونه خطر، زیان و خسارتی را که ممکن است به جان یا مال او وارد شود با پرداخت حق معینی به عهده شرکتها یا بنگاه های مخصوص این کار بگذارد که هرگاه آن خطر یا خسارت به او رسید، بیمهکننده غرامت او را بدهد.»
به موجب ماده اول قانون بیمه مصوب 1316 بیمه عبارت است از « عقدی که به موجب آن یک طرف تعهد میکند در ازای پرداخت وجه و یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد. متعهد را بیمهگر، طرف تعهد را بیمهگذار، وجهی را که بیمهگذار به بیمهگر می‌پردازد حقبیمه و آنچه را که بیمه میشود، موضوع بیمه مینامند.»[4]
تعریف ماده اول قانون بیمه صرفا از جهت حقوقی و بیانکننده یک جنبه از بیمه یعنی تعهدات طرفین عقد میباشد، درحالیكه بیمه را میتوان از دیدگاه حقوقی و عملیاتی نیز تعریف نمود. مطابق تعریف تکنیکی میتوان گفت « بیمه عملیاتی است که در آن بیمهگر اشخاصی را که در معرض حادثه و ریسکی خاص قرار دارند، سازماندهی کرده و از محل مبالغی که از جمع حقبیمههای دریافتی فراهم شده از بیمهگذارانی که این حادثه عملا برای آنها اتفاق میافتد، رفع خسارت مینماید.»[5]
بند دوم : عناصر قرارداد بیمه
- بیمهگر
بیمهگر یک طرف عقد بیمه است و در ازای دریافت حقبیمه در قبال جبران خسارت و یا زیان احتمالی قبول تعهد مینماید. بنا به تعریف، بیمهگر مسئول جبران تمام و یا قسمتی از خسارتهای ناشی از وقوع حادثه منظور در قرارداد بیمه میباشد. بنابراین حدود و تعهد بیمهگر به دو عامل محدود میشود، یکی مسئولیتی که به موجب قرارداد به عهده گرفته است و دیگر آنچه که بر حسب مقررات بیمه و عرف مسلم بیمه، ولو اینکه در قرارداد منظور نشده باشد، بر عهده دارد. نسبت به آن قسمت از مسئولیت بیمهگر که در قرارداد بالصراحه اشاره شده، هنگام جبران خسارت موضوع واضح است، یا به وسیله پرداخت وجه نقد به بیمهگذار و یا با انجام کار معینی برای بیمهگذار یا ذینفع مانند حق تعمیر و یا حق تعویض (مستفاد از ماده 19 قانون بیمه)،تعهد ایفا میشود.[6]
2- بیمهگذار
بیمهگذار هر شخصی حقیقی یا حقوقی است که ریسک اموال یا مسئولیت خود را با انعقاد قرارداد بیمه به بیمهگر منتقل مینماید.[7]
بنا بر تعریف و مستفاد از ماده یک قانون بیمه، بیمهگذار باید نسبت به پرداخت بهموقع حق بیمه اقدام نماید. سایر تکالیفی که قانون به عهده بیمهگذار گذاشته عبارتند از؛ مراقبت از بیمه شده تا حد امکان (مراقبتی که هر کس عرفا از مال خود میکند.)، انجام اقدام لازم به منظور جلوگیری از ادامه وقوع حادثه بعد از وقوع آن تا حد امکان، اعلام وقوع حادثه به بیمهگر، اعلام فوری افزایش درجه احتمال وقوع حادثه به بیمهگر.
- حق بیمه
حق بیمه وجهی است كه بیمهگذار به بیمهگر می‌پردازد تا در عوض بیمهگر در صورت وقوع حادثه و ایجاد خسارت زیان وارده را جبران نموده و یا مبلغی بپردازد. مقدار حق بیمه با توجه به دو عامل محاسبه می شود؛ نخست اینکه بطور کلی احتمال بروز خسارت در آینده چقدر است و دوم آن که احتمال وقوع حادثه برای بیمهگذار متقاضی بیمه بیشتر یا کمتر از میانگین احتمال خطر مزبور باشد.
بیمهگر براساس اطلاعاتی که بیمهگذار راجع به موضوع بیمه به او میدهد اقدام به تعیین حق بیمه مینماید. بنابراین اگر بیمهگذار با نهایت حسننیت تمام اطلاعات را در اختیار بیمهگر قرار ندهد و یا اظهارات خلاف واقع بنماید، بیمهگر نمی‌تواند به درستی حق بیمه را تعیین نماید.[8]
گفتار دوم : سابقه تاریخی بیمه
انسان همواره برای جلوگیری از ضرر و جبران خسارتهای حوادث و پیشآمدهای ناگوار، دنبال راه چاره بوده است. یکی از این راهها مشاركت و تعاون گروهی در جبران خسارات وارده میباشد.
بند اول : چگونگی شکلگیری بیمه
در خصوص آغاز تشکیل نهاد بیمه میان متخصصین امر بیمه اختلاف نظر وجود دارد. سیر تاریخی بیمه نشان میدهد در جوامع گذشته مفاهیمی مشابه در قالب همکاری قبیلهای یا گروهی از مردم که در یک صنف فعالیت میکردند، مانند دریانوردان وجود داشته که مبتنی بر حس تعاون متقابل بوده است، برای مثال بعضی از قبایل متمدن آسیایی دارای مؤسسات خیریهای بودهاند که عمل آنها کمک به ساحلنشینان خلیج فارس بوده است هر گاه کسی بدون تقصیر کشتیاش مفقود میشد، حق تحصیل کشتی دیگری به خرج سایر دریانوران داشت. [9]
فرم در حال بارگذاری ...
