وبلاگ

امروزه دگرگونی و تغییرات ساختار جمعیتی و فرزند آوری محور توجه پژوهشگران و اندیشمندان می باشد . عمده ترین دلایل توجه روزافزون به این پدیده استفاده گسترده در تدوین برنامه ها و سیاستگذاری کلان جوامع است . زیرا تحولات نامطلوب جمعیتی مستقیما بر بخشهای اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی جوامع اثر گذار است و باعث عدم تعادل اجتماعی می گردد . زیرا جمعیت همیشه رابطه تنگاتنگی با توسعه در ابعاد مختلف آن داشته است .

کاهش سطح مرگ و میر و ثبات نسبی فرزندآوری پس از جنگ جهانی دوم در کشورهای کمتر توسعه یافته با افزایش سریع و بی سابقه جمعیت همراه بود و به دنبال آن سیاستهای جمعیتی برای مقابله با افزایش جمعیت در سطح جهانی و ملی اتخاذ شد . در چند دهه اخیر فرزندآوری در بیشتر کشورهای در حال توسعه از جمله ایران سیر نزولی داشته و حتی در تعدادی از این کشورها به سطح جانشینی نزدیک شده و در بعضی از کشورها به زیر سطح جانشینی رسیده است . بنابراین نگرانیهای شدیدی در خصوص افزایش جمعیت و پیامدهای منفی آن کاهش یافته اما دغدغه اساسی که در دوره دوم گذار جمعیتی به جای افزایش جمعیت اهمیت مضاعف یافته ، ترکیب سنی است و پیامدهای آن برای سیاستگذاران و برنامه ریزان قابل ملاحظه است (سرایی ،1385، میرزایی ،1392،حسینی ،1389) .

باروری و فرزند آوری پدیده مهمی در حرکات جمعیتی و محور توسعه پایدار برای کشورهایی که سطح جانشینی پایینی دارند ، است . هر چند فرزند آوری و تولد ظاهرا امر ساده ای به نظر می رسد اما مساله ای پیچیده ای است که عوامل کمی و کیفی متعددی بر آن موثر است .

 آگاهی از تمایل به فرزندآوری بین زنان و مردان متاهل و عوامل موثر بر آن شناخت قابل توجهی در جریان تحولات جمعیتی بوجود خواهد آورد (بربیان ،1380).

کاهش سریع باروری همراه با بهبود شرایط زیست و افزایش امید به زندگی در ایران در دهه های آینده به تغییرات سریع ساختارهای سنی و ساخوردگی جمعیت می انجامد . در حال حاضر جامعه ایران در مرحله انتقال ساختار سنی از جوانی به سالخوردگی است . فزونی سرعت رشد جمعیت سالمندان در دهه های آینده موجب افزایش بار تکفل و گسترش نیازهای سالمندان گردیده است . آمارها نشان می دهد که در سال 1390 در بیشتر استانهای کشور میزان باروری کل در حد زیر سطح جانشینی بوده است . حال آنکه سیاست های جمعیتی در صدد ثابت نگه داشتن جمعیت بود ،قاعدتا می بایست به طور متوسط هر زن 1/2فرزند می داشت تا پس از مرگ پدر و مادر حداقل دو فرزند جانشین آنها گردد . با توجه به کاهش نرخ باروری کنونی در چهار دهه آینده ایران به کشوری سالخورده تبدیل شده و از درون دچار فروپاشی جمعیت می گردد . بی شک تداوم نرخ باروری با سیر کنونی باعث کاهش جمعیت فعال و بالا رفتن هزینه های سالمندی می شود . لازم به ذکر است در مقایسه با سایر کشورها ، نرخ باروری در ایران در سال 2010 از بیشتر کشورهای اسیایی ، اروپایی و آمریکای لاتین کمتر بوده است (آیت اللهی2012 ، به نقل از مباشری و همکاران ، 1392).

طی بیست سال آینده از سال 2025 رشد جمعیت ایران به زیر یک درصد کاهش خواهد یافت . براین اساس رشد جمعیت طی سالهای اخیر با کاهش محسوس همراه بوده است و انتظار می رود این رقم در دو دهه آینده نیز همچنان ادامه یابد . طبق اعلام بانک جهانی نرخ رشد جمعیت ایران از سال 2025 به زیر یک درصد خواهد رسید و جمعیت ایران در سال 2025 به 99/. درصد کاهش خواهد یافت  (کلانتری و همکاران 1389: 104-83).

میزان فرزند آوری در ایران در همه گروههای سنی با نوعی کاهش محسوس همراه  است . بطوریکه برخی زوجین ترجیح می دهند فرزند آوری را دیرتر آغاز کنند و برخی زنان متاهل بین موالیدشان فاصله می گذارند و زنان مسن تر فرزند آوری خود را متوقف می سازند . حال سئوالاتی به ذهن متبادر می شود که علیرغم تمایل واقعی انسان به داشتن فرزند چه عواملی زمینه ساز کاهش فرزندآوری در جامعه ایران شده است ؟ یا چه عواملی بر تمایل به فرزندآوری زنان و مردان متاهل اثر گذار است ؟ (ژان تامکلود شستلند و ژان کلود شنه،1378) .

بنابراین هر گونه اقدام جهت ممانعت از کاهش فرزند آوری در میان خانواده ها مستلزم بررسی تمایلات فرزند آوری زنان و مردان و  عوامل تعیین کننده آن است . همواره شناخت زمینه های تمایل به فرزند آوری می تواند ضمن آگاهی خانواده ها و بویژه زنان که قدرت باروری دارند مهم ارزیابی شود  . فرزندآوری که ناشی از عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است در رابطه عمیق با آگاهیها و نگرش های زنان و مردان به مسئله فرزندآوری می باشد . آنچه که محقق را بر آن داشته تا این موضوع را انتخاب کند کاهش فرزند آوری که به عمده ترین مسئله اجتماعی ایران مبدل شده و بسیاری از سیاستمردان و نخبگان سیاسی و اجتماعی به شدت پیرامون این موضوع بحث می کنند هرچند انتقاداتی از طرف بعضی از جمعیت شناسان  بر این پدیده می شود .

بطوریکه برخی از جمعیت شناسان معتقدند که به دلیل وجود پسران و دختران جوان و آماده ازدواج کاهش موالید موقتی و به سطح زیر جایگزینی فرو نخواهد کاست بلکه اگر شرایط مناسب برای ازدواج جوانان از جمله اشتغال ، مسکن مهیا شود بدون هیچ تبلیغ و تشویقی موج جدید و فراوانی از جمعیت بوجود خواهد آمد و مشکل جمعیتی حل خواهد شد .

بدون تردید ساختار سنی جامعه با توجه به کاهش موالید در حال تغییر به سالمندی است و به تدریج بار تکفل افزایش می یابد و با کاهش جمعیت فعال و مولد بر فرایند توسعه اجتماعی ـ اقتصادی جامعه اثر می گذارد و همچنین مسائل متعدد درمانی ، اقتصادی و مسائل خاص سالخوردگی فزونی می یابد توجه به این مسئله و مطالعه با رویکرد جامعه شناسی مهم ارزیابی می شود .