وبلاگ

شاهنامۀ فردوسی بزرگترین منظومۀ حماسی زبان فارسی و آیینۀ تمام نمای فرهنگ، اعتقادات و آداب و رسوم ایرانیان است. این شاهکار بزرگ ادبی، دارای شهرتی جهانی بوده و به مثابۀ شناسنامه و سند هویّت ملّت ماست. شاهنامه سرگذشت قوم ایرانی را از آغاز آفرینش جهان و نخستین فرمانروایان ایران تا زمان شکست آخرین امپراتور ساسانی از سپاه اسلام، دربر می‏گیرد، بنابراین از داستان­های بسیاری تشکیل یافته و محدودۀ زمانی آن نیز طولانی است. اشخاص متعددی در داستان­های آن نقش­آفرینی کرده­ و با اقدامات خود در روند داستان­ها تأثیرگذار و از آن‏ها تأثیرپذیر بوده­اند. آشنایی با این اشخاص گرچه ممکن است مطلوب و دلخواه باشد؛ امّا مطالعۀ حوادث زندگانی و اقدامات فرد فرد آن‏ها با توّجه به حجم شاهنامه مستلزم صرف زمان بسیاری است و نیز هیچ منبع مدوّن و طبقه بندی شده‏ای وجود ندارد تا هر پژوهشگری بتواند بدون جست وجوی بخش اعظمی از شاهنامه و مطالعه تک تک ابیات آن، به آسانی به اطلاعاتی که نیاز دارد دسترسی پیدا کند.

پژوهش حاضر به منظور تسهیل در امر دستیابی به اشخاص داستان­ها و حوادث زندگی آن­ها کوشیده است فهرستی موضوعی از اشخاص شاهنامه به دست دهد تا ابتدا مانند هر فهرست دیگری با ترتیب الفبایی بتوان به سهولت و  بدون اتلاف وقت و سردرگمی شخصیّت مورد نظر را از میان اشخاص بسیاری که نامشان در شاهنامه آمده است، یافت؛ و سپس با مراجعه به نام آن شخص به تمامی حوادث زندگی و اقدامات او پی برد و بر مطالب داستان­ها احاطۀ کافی پیدا کرد. همچنین در ارائه مطالب سعی شده است تا جایی که ممکن است بین ماجراهای مربوط به هر شخص پیوند و نظم منطقی رعایت شود تا موضوعات گسیخته و در حکم یادداشت‏های پراکنده نباشد. هدف ما این بوده‏است که خوانندگانی که قصد مطالعه و آشنایی با هر یک از اشخاص شاهنامۀ فردوسی را دارند و بنا به هر علّتی امکان بررسی تمامی ابیات، برای آن­ها فراهم نیست با صرف مدّت زمان کمتری از رفتارها واقدامات شخص مورد نظر خود آگاهی پیدا کنند.

مبنای این پژوهش شاهنامۀ تصحیح آقای «جلال خالقی مطلق» می باشد. به منظور انجام یافتن این پژوهش، ابتدا تمامی ابیات به طور دقیق مورد مطالعه قرار گرفته و پس از استخراج عناوین اشخاص و معرفی کوتاه آن‏ها، حوادث زندگی و اقدامات آنان بررسی و به صورت فهرست موضوعی طبقه­بندی شده‏است. این پژوهش به بررسی حدود دوازده هزار و چهار صد بیت از اثر بی بدیل حکیم ابوالقاسم فردوسی پرداخته و با توجّه به حجم این اثر و حضور پادشاهان و اشخاص متعدد در آن تقریباً به پادشاهی بیست وهفت پادشاه وصد وهفتاد وشش شخصیّت دیگر انجامیده است. محدودۀ آن از زمان پادشاهی گشتاسپ و قسمت هفت خان اسفندیار شروع و به پایان پادشاهی قباد منتهی شده است.

همچنان که اشاره شد تکیه این تحقیق، عمدتاً بر اقدامات و کارکردهای شخصیت‏هاست. اقداماتی مانند جنگ، پیروزی، شکست و موارد بسیار دیگر که ساختار زندگانی شخصیّت­های مطرح و گمنام شاهنامه را نمایان می‏سازد؛ اما در عین حال این اعمال و رفتار، خواه‏ناخواه معرّف شخصیت‏ها و ویژگی­های فردی آنان نیز می‏باشد. برای نمونه با بررسی اقدامات” اسفندیار”مشخّص می­شود که او تابع قانون، نظم، وظیفه و پیرو دستور پادشاه است. “رستم” نسبت به ایران، شاه و پهلوانان وفادار و فداکار ؛ ولی سخت حیثیّت پرست است.” اسکندر” شیفتۀ جهانگیری و اقتدار است.” بهرام گور” عاشق عیش و عشرت و شکار است.” نوشین روان” مظهر عدالت به شمار می­رود و شخصیّت­های درجۀ دوم  مانند” پشوتن” و ” ارسطالیس” مظهر خیرخواهی و دلسوزی هستند. خلاصه اینکه هر یک از اشخاص در شاهنامه- که تعداد آن‏ها نیز بسیار است- ویژگی­های خاصّ خود را