وبلاگ

پژوهشی

بیابان زایی کاهش توان اکولوژیکی و بیولوژیک زمین بوده که به صورت طبیعی و مصنوعی رخ می­دهد (اکبری و همکاران، 1390: 398). این پدیده در کشور ایران که دارای پتانسیل بالای بیابان زایی می­باشد از شدت بالایی برخوردار است. لذا مقابله با آن از اهم برنامه­های منطقه­ای و ملی می­باشد. در این زمینه می­توان با ارائه راهکارها و روشهای مدیریتی مناسب از شدت این پدیده کاست و یا از پیشروی آن جلوگیری به عمل آورد. در این راه شناخت فرآیندهای بیابان زایی، عوامل به وجود آورنده و تشدید کننده آن و آگاهی از شدت و ضعف این فرایند، امری مهم و ضروری است که باید مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد (زهتابیان و همکاران، 1387: 163).

در این راستا عوامل موثر بر پدیده بیابان­زای را می­توان به دو دسته عوامل طبیعی و انسانی تقسیم نمود. عوامل طبیعی موثر در بیابان زایی ریشه در تاریخ زمین­شناسی یک منطقه داشته و از زمان خلقت، طبیعت را به صورت ذاتی دگرگون کرده است، خشکسالی­های پی در پی نیز این امر را تقویت می­كند. در دهه­های اخیر تحت تاثیر دخالت­های گسترده انسان در طبیعت، شتاب بیابان زایی نه تنها در این اراضی، بلکه در

 سایر بیومها افزایش یافته و جوامع را تحت تاثیر قرار داده است. مدیریت ضعیف زمین و افزایش جمعیت از جمله دیگر عوامل انسانی هستند که موجب بالارفتن سطح میزان آبیاری، برداشت نادرست و یا برداشت بیش از اندازه­ی محصول و افزایش تعداد دام می­شوند. این وقایع زمین و خاک را دگرگون می­کنند، منابع را کاهش می­دهند و امکان بیابان زایی را بالا می­برند (Mainguet, 1991; Zhu and Chen, 1994; Wu, 2002; Luo, 2003; Qi et al., 2012: 37).

ژئومورفولوژی یک نقش اساسی در کنترل فرایندهای اکوسیستم بازی می­کند و در عوض اکوسیستم نیز می­تواند تاثیر عمیقی بر روی اشکال و فرایندهای ژئومورفیک داشته باشد (Penschler et al., 2007: 1). یک چالشی که برای مدت طولانی به صورت ایستا در ژئومورفولوژی وجود داشته این است که چگونه می­توان جریان ماده و انرژی و عملکرد آن در سطوح مختلف سازمان­های زمینی را تشریح نمود، و همچنین اینکه چگونه می­توان پویایی لندفرم­های ژئومورفیک که منتج شده از این فرایند هستند را پیش­بینی کرد (Corenblit et al., 2011: 308). صرف نظر از فرایندهای درونی و بیرونی، عوارض ژئومورفیک و پویایی آنها می­تواند جلوه منحصر به فردی از فرایندهای اکولوژیک و حتی تعامل بین عوامل اکولوژیکی و ژئومورفولوژیکی باشد. روند تحول و تکامل بیابان در حقیقت وابستگی بالایی به پسخوراندهای پیچیده­ی بین اجزای بیولوژیک و فیزیکی موجود در آن دارد، که از بین آنها می­توان تعامل بین فرم و فرایندهای ژئومورفیک و پوشش گیاهی را به عنوان یک عامل مهم نام برد. بطوریکه روند تحول بیابان را می­توان با استفاده از تعیین نقش مجزا و مشترک عوامل اکوژئومورفولوژیکی و تعامل بین آنها و مدل­سازی ارتباطات بین آنها به تصویر کشید.