وبلاگ

1-1-ماهیان از گذشته تا حال………………………………………………………………….2

 

1-2-تنوع ماهیان……………………………………………………………………………………….2

 

1-3 –اهمیت ماهیان………………………………………………………………………….2

 

1-4- ماهیان ایران……………………………………………………………………………….3

 

1-5- شناسایی ماهیان……………………………………………………………………3

 

1-6-گونه­های بومی (Native)، بومزاد (Endemic) و غیر بومی (Exotic)…………………..4

 

      1-6-1-گونه­های بومی ………………………………………………………………………..4

 

      1-6-2-گونه­های بومزاد یا اندمیك …………………………………………………………….4

 

      1-6-3-گونه­های غیر بومی …………………………………………………………………4

 

1-7- جغرافیای جانوری ماهیان………………………………………………………………..5

 

      1-7-1-جغرافیای جانوری ماهیان آب شیرین جهان …………………………………………………..5

 

      1-7-2-جغرافیای جانوری ماهیان آب شیرین ایران …………………………………………………….5

 

1-8- تهدید­های حاكم بر تنوع زیستی…………………………………………………………………………………6

 

      1-8-1-تخریب اكوسیستم ……………………………………………………………………………..6

 

      1-8-2-ورود گونه­های غیر بومی …………………………………………………………………………………..6

 

      1-8-3-تغییر آب و هوا …………………………………………………………………………………………………6

 

فصل دوم: مروری بر تحقیقات پیشین……………………………………………………………8

 

فصل سوم: مواد و روش ها

 

3-1-حوضه­های آبریز ایران…………………………………………………………………………………..12

 

3-2-حوضه­ی­آبریز خلیج فارس…………………………………………………………………………………………..13

 

       3-2-1-زیرحوضه­ی آبریز هله…………………………………………………………………………………….14

 

       3-2-2-زیرحوضه­ی آبریز مند…………………………………………………………………………………….16

 

            3-2-2-1- موقعیت حوضه­های آبریز رودخانه­ی مند ………………………………………..17

 

          3-2-3- رودخانه­ی اهرم ……………………………………………………………………………..18

 

3-3-نمونه برداری از ماهیان………………………………………………………………………………..18

 

   3-3-1-ابزارهای نمونه برداری…………………………………………………………………………………….19

 

   3-3-2-جمع­آوری نمونه………………………………………………………………………………………………20

 

   3-3-3-تثبیت و نگهداری نمونه­ها……………………………………………………………………………….20

 

   3-3-4-كدگذاری نمونه­ها……………………………………………………………………………………………21

 

   3-3-5-شناسایی نمونه­ها ……………………………………………………………………………………………21

 

   3-3-6-تهیه­ی بانك اطلاعات (Data Base) …………………………………………………………..22

 

   3-3-7- وسایل و مواد مورد استفاده……………………………………………………………………………22

 

فصل چهارم: نتایج

 

4-1- توصیف گونه­های ماهیان حوضه­ی خلیج فارس………………………………………………………..25

 

4-2- تنوع زیستی ماهیان حوضه­ی خلیج فارس……………………………………………………………….70

 

4-3- وضعیت گونه­ها (بومی، بومزاد و غیر بومی) ………………………………………………………………79

 

4-4- وضعیت حفاظتی ماهیان حوضه­ی خلیج فارس ………………………………………………………81

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

 

    5-1- نحوه­ی پراكنش ماهیان حوضه­ی خلیج فارس ………………………………………85

 

5-2- مقایسه­ی تنوع زیستی ماهیان حوضه­ی آبریز خلیج فارس با حوضه­های آبریز دریای خزر و دجله ………………………………………………………………………………………86

 

5-3-مقایسه­ی تنوع زیستی زیرحوضه­های مند و هله ………………………………………………………87

 

    5-4-تهدیدهای زیست محیطی حاكم بر حوضه­ی خلیج فارس ……………………………………….88

 

    5-5-نتیجه گیری كلی…………………………………………………..89

 

    5-6-پیشنهادها………………………………………………………………………..90

 

فهرست منابع ………………………………………………………………………..91

 

 

• 1ماهیان از گذشته تا حال

 

از دیدگاه دیرین شناسی تکاملی ماهی­ها از آغاز دوره­ی اردوویسن نزدیک به 400 میلیون سال پیش زیست می­نمودند. با توجه به

 تفسیرهای متفاوت از حقایق فسیلی، مسئله­ی منشأ ماهیان آب شیرین و دریایی هنوز حل نشده باقی مانده­است. آنچه که امروزه مورد قبول همگان است این است که منشأ ماهیان آب شیرین از نیا یا نیاهای دریایی بوده­است.Watson(1954) معتقد است که ماهیان از لحاظ منشأ، دریایی هستند درحالیکه Robertson(1957) معتقد است مسئله­ی منشأ ماهیان دریایی و آب شیرین شک برانگیز است. وی نشان داد که ماهیان آب شیرین و دریایی هر دو آثاری از استراکودرم ها را دارند (Moyle & Cech, 2004).

 

1-2 تنوع ماهیان

 

ماهیان بزرگترین گروه مهره داران هستند که تقریبا نیمی از مهره داران شناخته شده­ی کنونی را شامل می­شوند به طوریکه تاکنون حدود 32400 گونه ماهی شناسایی و نامگذاری شده­است (www.fishbase.org, 2013). از 515 خانواده ماهی گزارش شده توسط نلسون (2006)، 9 خانواده بیشترین تعداد گونه­ی ماهیان را دارا می­باشند و رویهمرفته 33% گونه­های ماهیان را شامل می­شوند. این خانواده­ها عبارتند از: کپور­ماهیان (Cyprinidae)،تفریخ ماهیان (Cichlidae)، سگ ماهیان جویباری (Balitoridae)، گاو ماهیان (Gobiidae)، هامور ماهیان (Serranidae)، زمرد ماهیان (Labridae)، عقرب ماهیان (Scorpaenidae)، کاراسین­ها (Characidae)، گربه ماهیان زره دار (Loricariidae). حدود 43 درصد از ماهیان در آبهای شیرین زندگی می­کنند.

 

1-3 اهمیت ماهیان

 

ماهیها به دلایل مختلف، از گذشته­های دور مورد توجه بشر بوده­اند؛ دلایلی چون ارزش غذایی، ارزش زیبایی شناختی، خاصیت درمانی بعضی از ماهیان و جنبه اکوتوریسم، این انگیزه را در انسان بوجود آورده­است تا در حد توان و به فراخور امکانات، به مطالعه­ی این گروه از جانوران بپردازد. ماهی­ها با استقرار در سطوح مختلف زنجیره­های غذایی و ارتباط با حلقه­های دیگر زنجیره­ی غذایی و شبکه­ی غذایی در یک اکوسیستم و یا با اکوسیستم دیگر، نقش اکولوژیکی ویژه­ای را ایفا می­کنند.

 

1-4 ماهیهای ایران

 

ماهیان توصیف شده­ی آبهای شیرین ایران در حدود 220گونه، 104جنس، 28 خانواده،17راسته و 3رده هستند که در 19 حوضه­ی آبریز مختلف وجود دارند. متنوع ترین راسته Cypriniformes  با 120گونه­ی توصیف شده و 59.4% می­باشد، راسته­هایPerciformes  با 28 گونه و 13.9 %  ،Cyprinodontiformes   با10 گونه و 5.0% ،Clupeiformes  با 9 گونه و 4.5%، Salmoniformes  با 7 گونه و 3.5 %، Mugiliformes  و Siloriformes  هر کدام با 6 گونه و 3 % ، Acipenseriformes   با 5 گونه 2.5% ،Gastroformes  با 3 گونه و 1.5% و 8 راسته­ی دیگر هر کدام با یک گونه و 5/0 درصد، فون ماهیان آب های شیرین ایران را تشکیل می­دهند. گونه­های جدیدی هم در حال کشف هستند. 39 گونه اندمیک (19.3%) در 6 خانواده  و 23 گونه اگزوتیک (11.4%) در 8 خانواده لیست شده­اند. Gambosia  holbrooki Girard, 1859 یکی از گونه­های اگزوتیک با گسترش بالاست. ماهیان حوضه­ی خلیج فارس متعلق به 12خانواده، 29 جنس و 40 گونه می­باشند که 6 گونه آن غیربومی   (Exotic)و 5 گونه از آنها بومی می­باشند (اسماعیلی و همکاران، 2010).

 

1-5 شناسایی ماهیان

 

یکی از جنبه های مهم ماهی شناسی، شناسایی کامل گونه های مختلف ماهی است. شناسایی ماهیان در درجه­ی اول با بررسی مجموعه­ای از خصوصیات ریخت شناسی صورت می­گیرد. اما توجه صرف به شکل ظاهری گاهی باعث اشتباهات تاکسونومیکی مانند آنچه در مورد گونه های هم ریخت (sibling) رخ می­دهد، شده­است. برای اجتناب از این اشتباهات استفاده از روشهای دیگر همچون بیوشیمیایی، سلولی و مولکولی، کاریوتیپی و … نیز در تشخیص گونه­ها مهم دانسته شده­است. شناسایی ماهیان با توجه به ویژگی­های  ظاهری آنها فاکتورهای زیر را شامل می­شود :

 

الف: توصیف ریختی نمونه، از جمله شکل کلی بدن، وضعیت باله­ها، شکل ظاهری و الگوی فلس، الگوی رنگ بندی بدن، شکل دهان و … . ب: خصوصیات مریستیک (آن دسته از ویژگی­های شمارشی است که در طی دوران رشد تعداد آنها تغییر نکرده و ثابت می­ماند) از جمله تعداد شعاع­های باله­ها (Fin rays)، تعداد فلس­های منفذدار خط جانبی، تعداد دندانهای حلقی، تعداد خارهای آبششی و نیز تعداد مهره­ها. ج: ریخت سنجی، در واقع اندازه­گیری پارامترهای مختلف بدن از جمله طول کل (TL) ، طول استاندارد (SL) ، طول دوشاخه (FL) ، طول سر (HL) و همچنین نسبتهایی که بین قسمتهای مختلف ماهی گرفته می­شود. اما اولین و مهمترین مرحله در تشخیص یک گونه، مورفولوژی یا ریخت شناسی است (تیموری، 1386).

 

1-6 گونه­های بومی(Native) ، بومزاد(Endemic) و غیربومی(Exotic)

 

1-6-1 گونه­های بومی

 

گونه­ی بومی به گونه­ای گفته می­شود که به تنهایی در یک ناحیه­ی جغرافیایی از زمین وجود دارد و در آنجا تولید مثل و تکثیر می­کند. به عبارت دیگر گونه­ی بومی گونه­ای است که بخشی از فون یا فلور اصلی یک ناحیه­ی جغرافیایی باشد (تیموری، 1386).

 

1-6-2 گونه­های بومزاد یا اندمیک

 

کلمه­ی اندمیک موقعی استفاده می­شود که یک تاکسون گیاهی یا جانوری در یک گستره­ی جغرافیایی در یک ناحیه­ی ویژه  محدود شده­است. پدیده­ی اندمیسم ممکن است ناشی از چندین پدیده باشد، ولی به طور کلی پایه و اساس همه این جداییها، جدایی جغرافیایی (Geographical isolation) می­باشد. بر اساس این پدیده، گونه­ی اندمیک به یک جمعیت کوچک و جدا شده با تنوع ژنتیکی محدود گفته می­شود. بعد از نسل های زیاد، رانش (Drift) ژنتیکی باعث تشکیل و به وجود آمدن گونه­ها و زیر­گونه­های جدید می­شود. در یک تعریف دیگر گونه­ی اندمیک به یک گونه­ی بومی گفته می­شود که محدود به یک ناحیه­ی باریک شده باشد و یا گونه­ی بومی که منحصراَ متعلق به یک منطقه­ی خاص است.

 

1-6-3 گونه­های غیر بومی

 

گونه­ای است که در یک ناحیه­ی جغرافیایی وجود نداشته اما به آن وارد شده­است. این گونه به منظور استفاده­های مختلف به یک ناحیه وارد می­شود و خطرات زیادی را برای گونه­های بومی دارند.خیلی از آنها رقیب جدی غذایی برای گونه­های بومی هستند. استفاده غذایی از تخم ماهیان بومی از خطرات دیگر آنهاست.

 

1-7 جغرافیای جانوری ماهیان

 

1-7-1 جغرافیای جانوری ماهیان آب شیرین جهان

 

فسیلهای کپورماهیان در اروپا و آسیا متعلق به دوره­ی ائوسن و در آمریکای شمالی مربوط به دوره­ی الیگوسن می­باشند (مجنونیان و همکاران، 1384). قدیمی ترین آثار کپورماهیان آسیا متعلق به اواسط دوره­ی ائوسن می­باشد. بر اساس شواهد فسیلی، کپورماهیان آغازین از جنوب شرق آسیا منشأ گرفته و طی مسیرهای مختلف به سایر نقاط جهان انتشار یافته­اند. ترکیب کپورماهیان دوره­ی میوسن در اروپا و سیبری بسیار شبیه به هم بوده و دارای یک منشأ مشترک از فون ماهیان آسیاست (مجنونیان و همکاران، 1384). قبل از اینکه دریای تتیس تحلیل بیابد، دریای فارس (Syrian- Iranian sea) آخرین پل ارتباطی بین دریای تتیس و اقیانوس هند جلوی ورود ماهیان اولیه­ی آب شیرین را به ایران فعلی و مناطق مجاور می­گرفت. با این حال در طی دوره­ی میوسن ابتدایی این حرکت بین مناطق بالکان و آناتولی با ایران امکان پذیر بوده است. پراکنش احتمالی اجداد ماهیان آب شیرین اولیه در اوایل و اواسط دوره­ی الیگوسن  به روش های زیر انجام شده است:

 

 

• از طریق جنوب غرب سیبری و دریای آرال به حوضه­ی دریای خزر و شمال ایران

 

• از سیبری به شمال اروپا

 

• از طریق مناطق بالکان به آناتولی

 

ماهیان آب شیرین با ماهیت اکولوژیکی ویژه­ی خود سودمندترین ابزار در مطالعات جغرافیای جانوری می­باشند. حرکت این ماهیان از یک حوضه­ی آبریز به حوضه­ی دیگر، آرام است، بنابراین بررسی الگوهای انتشار آنها تاریخ جغرافیایی یک منطقه را نشان می­دهد (مجنونیان و همکاران، 1384).

 

1-7-2 جغرافیای جانوری ماهیان آب شیرین ایران

 

از دیدگاه جغرافیای جانوری، ایران بخش بزرگی از خاورمیانه را تشکیل می­دهد ونیز در پهنه­ی پالئارکتیک قرار گرفته است. ماهیان آب شیرین ایران از نظر جغرافیای جانوری به سه ناحیه­ی بین النهرین (Mesoptamian)، فون دریای سیاه (Sarmation) و فون شرقی (Oriental) تعلق دارد. فون بین­النهرین در برگیرنده­ی ماهیان آب شیرین حوضه­های آبریز دجله، خلیج فارس، کر و هرمز می­باشد. فون دریای سیاه شامل ماهیان آب شیرین حوضه­های آبریز دریای خزر، دریاچه­ی ارومیه، قراقوم، دشت کویر، اصفهان و نمک می­باشد. فون منطقه­ی شرقی در برگیرنده­ی ماهیان آب شیرین حوضه­های آبریز جازموریان، هامون، مکران، کرمان و کویر لوت می­باشد (مجنونیان و همکاران، 1384).