وبلاگ

سال‌ها قبل، چاقی به عنوان یک بیماری برای سنین میان‌سالی مطرح بود، ولی اخیراً شیوع چاقی در کودکان و در سنین مدرسه نیز سیر پیش‌رونده‌ای یافته است (49). چاقی یک پدیده چند عاملی است که از تعامل چندین عامل پیچیده از جمله وراثت و اجزاء رفتاری به ویژه فعالیت بدنی و رژیم غذایی به وجود می‌آید که تحت تأثیر زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و محیطی قرار دارد (37). این دو عادت مربوط به سبک زندگی علاوه بر چاقی به عنوان مهم‌ترین عوامل خطر برای چندین بیماری مزمن مانند دیابت نوع 2، بیماری‌های قلبی عروقی و غیره شناخته می‌شوند (135).

مطالعات نشان داده‌اند که چاقی در کودکی و نوجوانی با خطر بالای چاقی در بزرگ‌سالی همراه می‌باشد که بخشی از این اتفاق ممکن است ناشی از تداوم رفتارهای ناسالم مربوط به سبک زندگی مانند رژیم غذایی نامناسب، فقدان فعالیت بدنی و افزایش رفتارهای کم تحرک تا بزرگ‌سالی باشد (131). افزایش شیوع چاقی در کودکان و نوجوانان نتیجه عدم تعادل بین انرژی دریافتی و هزینه انرژی می‌باشد (79). طی دهه‌های گذشته هزینه انرژی در کودکان کاهش پیدا کرده است (130) و الگوی فعالیت بدنی در نوجوانان نیز تغییر کرده است که در نتیجه­ی افزایش زمان صرف شده برای تماشای تلویزیون، ظهور بازی‌های ویدئویی و اینترنت و همچنین کاهش مدت زمان برای فعالیت بدنی در مدارس و جوامع می‌باشد (53). تغییر در جهت اصلاح این‌گونه رفتارهای قابل تعدیل که از دوران کودکی آغاز می‌شود می‌تواند نقش بالقوه ای در کاهش چاقی اپیدمیک و آثار حمایتی سالم طولانی مدت و کوتاه مدت مهمی داشته باشد؛ بنابراین پیشگیری چاقی و بهبود عادات مرتبط به سبک زندگی سالم در کودکان در اولویت بالایی قرار دارد (97).

از سوی دیگر، بهبود آمادگی جسمانی یک الویت سلامت عمومی برای کاهش شیوع قابل‌توجه و در حال افزایش بیماری‌های مرتبط با سبک زندگی در کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته می‌باشد. از آن جا که فعالیت بدنی عامل مهمی در کنترل توده‌ی بدن می‌باشد، تمایل زیادی برای بررسی ارتباط بین فعالیت بدنی و ترکیب بدنی کودکان و نوجوانان و همچنیـن اهمیت فعالیت بدنی در حفظ سلامت و بهزیستی وجـود دارد (108). ایران کشـوری است با جمعیت‌های شهری گسترده و به مانند بیشتر کشورهایی که درگیر تغییرات سریع اقتصادی و جمعیت‌شناسی است (45)، بیماری‌های غیرواگیر به ویژه بیماری‌های قلبی-عروقی دلیل اصلی مرگ‌ومیر در ایران می‌باشد (21).

میزان شیوع فزاینده‌ی چاقی در دوران کودکی، نیاز به شناسایی کودکان در معرض خطر برای انجام مداخله‌های پیشگیرانه را ضروری می‌سازد. بر اساس گزارش سازمان ملی سلامتی و تغذیه‌ی آمریکا[3] (NHANES)، شیوع اضافه‌وزن در بین کودکان 6 تـا 13 ساله از 7 به 11 درصد و در نوجوانان 11 تا 19 ساله از 5 به 11 درصد افزایش یافته است. در بیشتر گزارش‌های تحقیقی، چاقی و اضافه‌وزن بر اساس صدک­های 85 و 95 شاخص توده‌ی بدنی[4] (BMI) بر اساس سن و جنس در نظر گرفته شده است (سازمان جهانی سلامت، 2005). در تحقیق دیگری شیوع اضافه‌وزن در نوجوانان 19-12 ساله 5/15 درصد و برای کودکان 11-6 ساله 3/15 درصد بود (71). در کودکانی که با افراد بالغ زندگی می‌کنند به همان اندازه که شیوع چاقی در میان بالغین افزایش می‌یابد، در چاقی آن‌ها نیز تأثیر دارد (120). در دو دهه‌ی اخیر به طور مشخص اضافه‌وزن و چاقی در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه رو به افزایش است (67).

ایران همچون بسیاری از کشورهای در حال توسعه، شاهد تجربه‌ی اپیدمی جهانی چاقی و عوارض ناشی از آن است (45). در کشور ما نیز گزارش‌هایی هر چند محدود در زمینه‌ی شیوع چاقی و اضافه‌وزن در کودکان و نوجوانان ارائه شده است. بر اساس گزارش افشین پور، شیوع چاقی دانش‌آموزان پسر و دختر 11-6 ساله‌ی همدانی 6/5 درصد بود. مظفری نیز تحقیقی را روی 463 دانش‌آموز ابتدایی یزد به منظور تعیین شیوع چاقی انجام داد و شیوع چاقی در دانش‌آموزان پسر را 3/4 درصد گزارش کرد (15). کم ترین میزان شیوع اضافه وزن و چاقی کودکان ایرانی در شهرهای زاهدان و شهرکرد به ترتیب1/3، 6/0 و2/6، 3/2 درصد گزارش شده است. شیوع چاقی در کودکان 5 تا 10 ساله شهر تهران 5/4 درصد، کودکان 6 تا 14 ساله شهر شیراز 6 درصد و نوجوانان 6 تا 14 یزد 20 درصد گزارش شده است (82). در شهر رشت، میزان شیوع اضافه وزن 8/18 درصد و میزان شیوع چاقی 4/7 درصد گزارش شده است (65). با توجه به شیوع بالای اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان دانش­آموز شهر رشت، لزوم درک عوامل مرتبط با چاقی و اضافه وزن ضروری به نظر می­رسد. از این رو، در پژوهش حاضر تلاش می­کنیم تا به این پرسش پاسخ دهیم که چه ارتباطی بین آمادگی جسمانی با شاخص توده­ی بدن و محیط کمر در پسران دانش­آموز 8 تا 10 ساله دارد.

 1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش

آنچه زیربنای تمام فعالیت‌های حرکتی انسان را تشکیل می‌دهد میزان آمادگی جسمانی بدن است. داشتن آمادگی جسمانی مناسب نه تنها در انجام حرکات بنیادی ما را یاری می‌کند، بلکه در یادگیری مهارت‌های حرکتی نیز مؤثر است. آمادگی جسمانی را می‌توان بر حسب آمادگی جسمانی مرتبط با سلامتی و آمادگی جسمانی مرتبط با اجرا تعریف کرد. آمادگی جسمانی یک کمیت همگن چندبعدی است که از تولد تا مرگ تحت تأثیر فعالیت‌های جسمانی مختلف توسعه می‌یابد و شدیداً بیماری و عدم فعالیت را محدود می‌کند (12). آمادگی جسمانی وابسته به سلامت بدین معناست که سیستم­های اصلی بدن سالم هستند و مؤثر عمل می‌کنند، بنابراین فرد قادر است در کارهای شدید و در فعالیت‌های اوقات فراغت شرکت کند و روشی مؤثر برای کاهش چندین عامل خطرزا که با بیماری‌های قلبی-عروقی، چاقی، دیابت و کمردرد مرتبط‌اند، به­شمار می­رود (12). آمادگی جسمانی وابسته به اجرا با اجرای مهارت‌های حرکتی مرتبط است و اجزای آن عبارت است از تعادل، سرعت، چابکی، هماهنگی، توان و زمان عکس‌العمل (5). تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که تمرینات مناسب و مستمر موجب بهبود و افزایش میزان قدرت، استقامت عضلانی، استقامت قلبی-تنفسی، انعطاف‌پذیری و همچنین سبب تناسب اندام و کاهش چربی‌های بدن می‌شود و حذف و کنار گذاشتن آن به ویژه در سنین کودکی و نوجوانی، اندام‌های حیاتی را دچار ضعف و ناتوانی، ناکارآمدی، محدودیت حرکتی و خستگی زودرس می‌نماید (13). در این زمینه دانشمندان معتقدند که محروم بودن کودکان و نوجوانان از آمادگی جسمانی که نتیجه مستقیم عدم فعالیت‌های جسمانی و بی‌تحرکی است نه تنها منجر به تقلیل نیروی عضلانی، سستی و رخوت، کاهش و محدود شدن ظرفیت کار جسمانی و ذهنی می‌شود، بلکه رشد و نمو آن‌ها را مختل ساخته و آن‌ها را مستعد چاقی مفرط و آماده ابتلا به انواع مختلف بیماری‌های جسمی و روانی از جمله حملات قلبی می‌کند (49). گشتل[5] (1982) معتقد است که مردم به دو دلیل عمده به آمادگی جسمانی نیاز دارند: اول، تمرینات و فعالیت منظم ورزشی موجب افزایش کارایی و سلامت دستگاه قلبی-تنفسی و عضلانی می‌شود و دوم، آمادگی جسمانی ظرفیت انسان را به بهره مندی کامل از مواهب زندگی افزایش می‌دهد (12).

در دنیای امروز افراد زیادی وجود دارند که از لحاظ بدنی دارای وضعیت نامناسبی هستند و شاید اغلب آن‌ها نیز از وضعیت غیرطبیعی خود آگاه نیستند و حتی به آن اهمیت نمی‌دهند. در این میان می‌توان به اضافه‌وزن غیرطبیعی و چاقی اشاره داشت (92). پیشرفت‌های صنعتی و زندگی ماشینی، فعالیت بدنی انسان را در طی چندین سال اخیر به حداقل خود رسانده است و بشر را با فقر حرکتی روبرو کرده است. فقر حرکتی مشکلات بزرگ‌تری به نام چاقی و اضافه‌وزن و کاهش توان هوازی را به دنبال دارد که امروزه بسیاری از افراد به خصوص دانش‌آموزان مدارس با آن دست به گریبان هستند. (38).

الگوی فعالیت بدنی از سنین پایین شکل گرفته و تا حدود 18 سالگی تثبیت می‌شود و سپس در طول سال‎های بعدی عمر پایدار می­ماند، لذا توصیه می‌شود قبل از تثبیت این عادت و در نتیجه مشکل شدن تغییر عادات شکل گرفته، اقدامات لازم برای پیروی از اصول شیوه سالم زندگی به مورد اجرا درآید؛ زیرا تلاش‎های بعدی در جهت تغییر رفتارها و عادت­های تثبیت‌شده، بسیار مشکل و چه بسا غیرممکن خواهد بود (49، 19). اگرچه مطالعات قبلی ارتباط بین فعالیت بدنی را با اضافه‌وزن در كشورهای توسعه‌یافته مورد بررسی قرار داده‌اند، اما معلوم نیست كه بتوان این یافته‌ها را به دیگر گروه‌های نژادی با فرهنگ و سبك زندگی مختلف تعمیم داد (64).

با توجه به این كه شاخص های پیكرسنجی تحت تأثیر عواملی مانند جنس، سن، قوم و نژاد، فرهنگ اجتماعی و وضعیت اقتصادی هستند و با توجه به خطرات ناشی از آمادگی جسمانی پایین و ناهنجاری ها تركیب بدنی در تندرستی افراد و به طور كلی جامعه، برای برخورداری از یك جامعه سالم شناخت زمینه‎های خطرزا ضروری است، بر همین اساس درک ارتباط بین عوامل آمادگی جسمانی و شاخص‌های دیگر چاقی بدن در کنار BMI، همچون محیط کمر، در دانش­آموزان ضروری است.